Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Hình Ảnh về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Video về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Wiki về Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến -
Tiến sĩ giấy là một trong những bài thơ tiêu biểu, giúp đưa thơ của Nguyễn Khuyến tới gần hơn với nhiều độc giả. Trong bài viết sau, hãy cùng bangtuanhoan.edu.vn phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy để thấy rõ tài nghệ của thi sĩ Nguyễn Khuyến nhé!
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 1
Trung thu trăng sáng như gương. Tết Trung thu là Tết của trẻ nhỏ, người lớn thường bày cỗ trông trăng và làm nhiều đổ chơi cho các em. Ngày xưa, để khuyến khích con cháu chăm lo học hành, ông bà, cha mẹ hay tặng thứ đồ chơi đặc thù là hình nộm ông tiến sĩ, gọi là ông tiến sĩ giấy hay ông nghè tháng Tám. Chỉ cần vài que tre, năm ba miếng giấy màu là bàn tay khôn khéo của nghệ nhân đã làm ra bộ dạng ông tiến sĩ ở thời khắc vinh quang nhất: lúc vinh quy bái tổ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến. Nhưng trào phúng thường phải ngụ trữ tình mới hay. Mọi người đều biết Tam Nguyên Yên Đổ cũng là một ông nghè nổi tiếng tài giỏi, thừa hiểu tiến sĩ giấy chỉ là thứ đồ chơi cho trẻ em, vậy nhưng mà sao còn làm thơ giễu?
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến viết:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Tác giả đang tả thực ông tiến sĩ giấy với đủ các thứ sang trọng vua ban cho ngày vinh quy như cờ, biển, đai cân và cũng gọi là ông nghè. Vì sao chỉ trong hai câu nhưng mà thi sĩ lại dùng một loạt bốn từ cũng? Đọc lên âm điệu giống như trình bày thái độ ngạc nhiên trước một sự lạ.
Người đọc ngầm hiểu là trong đời có những ông tiến sĩ những ông nghè thật, xứng đáng với các thứ cờ, biển, đai cân đó, còn ông tiến sĩ này tuy cũng đầy đủ các thứ và cũng được người đời gọi bằng ông nghè nhưng chẳng có chút trị giá nào, vì đó chỉ là một ông nghè giả làm bằng giấy.
Nghĩa đen là thế, còn nghĩa bóng là tuy cũng có đủ thứ quý giá thật đấy nhưng tài cán, tiết hạnh chẳng ra gì. Ngụ ý thâm thuý của Nguyễn Khuyến là vừa tả hình dáng ông tiến sĩ giấy, vừa gợi cho người đọc liên tưởng tới những kẻ tuy mang danh tiến sĩ, áo mũ xênh xang nhưng thật sự chẳng có một tí tài đức nào.
Hai câu thực tiếp tục tăng trưởng ý nghĩa đấy :
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Với vài mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi bồi bồi, dán dán thành hình một ông tiến sĩ giấy, mặt mũi phết màu trắng rồi dùng màu son tô điểm cho đẹp. Phần đấy là giả. Còn thân giáp bảng (giáp bảng là bảng thứ nhất sơn vàng nên còn được gọi là bảng vàng), dùng để ghi danh những người đỗ đại khoa, từ tiến sĩ trở lên.
Văn khôi tức là tài giỏi về văn học. Mặt văn khôi là cách gọi những tiến sĩ có tài xứng với học vị cao quý đó. Làm nên thân giáp bảng và điểm rõ mặt văn khôi đâu phải chĩ cần mấy mảnh giấy và vài nét son nhưng mà thành. Phải bao năm đèn sách, có lúc suốt cả đời, lại phải là kẻ thông minh, tài cao, chí lớn, gặp thầy gặp bạn mới thành danh chứ đâu có dễ dàng gì.
Tuy vậy, ở đời ko ít những vị tiến sĩ bằng xương bằng thịt, học hàm học vị hẳn hoi nhưng cũng chẳng khác gì loại tiến sĩ giấy. Cái thân giáp bảng và mặt văn khôi chẳng qua cũng chỉ là kết quả của những mảnh giấy do chạy chọt bằng thế lực đồng tiền và những nét son vẽ vời bôi bác để che mắt người đời. Dù sao, cái thật và cái giả ở đây cũng vẫn còn lộn lạo, chưa phân biệt rành mạch! Cái giả chưa được tác giả đem ra phê phán.
Hai câu luận:
Tấm thân xiêm ảo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Ko còn lấp lửng, xa xăm nữa, từ mô tả bên ngoài, thi sĩ đã đi vào nhận định bên trong, vẫn nói vể ông tiến sĩ giấy như: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy nhưng mà chĩa thẳng vào các vị khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì xứng đáng với danh vị cao quý đấy.
Vậy nhưng mà cũng vênh vang với Gái danh ông nghè, ông thám, thì quả là cái giá khoa danh đấy quá rẻ, quá hời, chĩ nhờ dịp may nhưng mà sắm được. Ý nghĩa trào phúng, châm biếm sâu cay của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ.
Như thế là ko phải chỉ tới Tết Trung thu mới xuất hiện hàng loạt rrhững ông tiến sĩ giấy, nhưng mà tiến sĩ giấy hằng ngày có mặt khắp nơi. Trong đám quan lại của triều đình nhà Nguyễn cuối thế kĩ XIX, thiếu chi thân giáp bảng, mặt văn khôi nhưng cũng chẳng hơn gì loại tiến sĩ giấy.
Lớp trước sợ giặc, hèn nhát đầu hàng. Lớp sau dựa vào lí lẽ tùy thời, ra làm quan với triều đình bù nhìn, ngoan ngoãn chấp nhận kiếp làm tay sai cho thực dân Pháp. Tới đây thì xiêm áo ko chỉ nhẹ, khoa danh ko chỉ hời nhưng mà đã thành dơ bẩn. Cho nên tác giả mới kết thúc bài thơ bằng hai câu nhận xét thâm thuý:
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Trở lại với tựa đề bài thơ và hai nhân vật một hiện, một ẩn là ông tiến sĩ giấy và ông tiến sĩ bằng xương bằng thịt, chúng ta thấy trị giá chẳng khác gì nhau.
Có một điều lạ là giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, hể hả nhưng mà phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân.
Bởi cụ cũng là một ông nghè thực thụ, hơn nữa là Tam Nguyên Yên Đổ nổi danh, nhưng trước tình cảnh tang thương của tổ quốc lúc bấy giờ, cũng đành thở dài ngậm ngùi, buông xuôi, bất lực.
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ là lời bình phẩm theo kiểu nâng nhân vật lên cao để rồi bật ra cái cười mỉa mai chua chát, đắng cay lúc phải phơi bày sự thực là tiến sĩ thật hay tiến sĩ giấy giờ đây cũng đểu là thứ đồ chơi nhưng mà thôi! Nỗi đau tuy chưa chảy thành nước mắt nhưng cứ rưng rức ở trong lòng thi sĩ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy mới đọc qua tưởng chỉ ià một bài thơ vịnh vật thuần tuý nhưng suy ngẫm kĩ, ta sẽ thấy nó hàm ẩn chất trào phúng trữ tình sâu thẳm, thật đáng trân trọng.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 2
Tam nguyên Yên Đổ cũng là người có nhiều bài thơ mang ý vị tự trào vào loại hay và tiêu biểu nhất trong văn học dân tộc. Tiến sĩ giấy chính là một trong những tác phẩm tương tự. Bài thơ trình bày tài năng nghệ thuật của một tác gia trào phúng bậc thầy và mang ý nghĩa thời đại rõ rệt.
Xã hội nhưng mà Nguyễn Khuyến sống là xã hội thực dân nửa phong kiến với những biểu lộ nhố nhăng, kệch cỡm. Ở đó mọi trị giá đạo đức truyền thống đã bị xáo trộn, còn cái mới lại mang khuôn mặt của kẻ xâm lược. Ngòi bút trầm lặng nhưng mà sâu cay của Nguyễn Khuyến đã chĩa mũi nhọn vào những chỗ trọng yếu nhất của cái ung nhọt đó.
Trong Tiến sĩ giấy thi sĩ đã đem ra trào phúng, châm biếm, hạ bệ thần tượng cao nhất của cả một thiết chế xã hội đã tồn tại hàng mấy trăm năm – ông tiến sĩ. Đây là một nhân vật rất thân thuộc của xã hội phong kiến Việt Nam.
Đạt tới học vị tiến sĩ là niềm vinh quang ko chỉ của bản thân từng con người nhưng mà của cả một dòng tộc, một địa phương, được cả xã hội vinh danh, khoác lên mình những ánh hào quang chói lọi. Đó vốn là những con người có tài năng, chứa đựng trong mình những tri thức của thời đại và tất cả những tài năng và tri thức đó sẽ được đem ra để phục vụ tổ quốc, phục vụ xã hội.
Đã có biết bao ông tiến sĩ trở thành trụ cột của tổ quốc, của dân tộc, trở thành nguyên khí quốc gia, được ghi tên tuổi, công trạng trên bia đá, sử xanh. Nhưng tới thời đại của Nguyễn Khuyến mọi chuyện đã thay đổi, những trị giá truyền thống đã dần mai một, hoặc đang từng bước tan vỡ.
Nho học, khoa cử đã xuống cấp, ko còn được coi trọng, mọi thứ đã có thể dùng tiền để sắm bán, đổi chác, xuất hiện trong xã hội nhiều kẻ chỉ có hư danh nhưng mà ko có thực học. Kẻ có thực tài, chữ nghĩa đầy mình thì học vị tiến sĩ chỉ còn là cái danh hão, cũng đành khoanh tay ngồi nhìn thời cuộc xoay vần, tri thức sách vở cũ rích ko còn có lợi ích gì trong một bối cảnh mới.
Tất cả những điều đó đã được Nguyễn Khuyến trình bày trong bài thơ Tiến sĩ giấy bất hủ của ông.
Nhìn trên ý nghĩa bề mặt văn bản bài thơ có thể thấy nhân vật nhưng mà Tam nguyên Yên Đổ hướng tới để tạo nên tiếng cười là những đồ chơi dân gian – hình nộm ông tiến sĩ làm bằng giấy dành cho trẻ em trong những dịp tết trung thu.
Làm loại đồ chơi này, các nghệ nhân dân gian muốn khơi dậy ở trẻ em lòng hiếu học và ý chí phấn đấu để đạt tới vinh quang của nền học vấn thời đại, hiến dâng tài năng cho đời, đem lại thú vui cho ông bà, cha mẹ, vinh quang cho dòng tộc, tổ tiên.
Tương tự, hình ảnh ông nghè tháng Tám là một hình ảnh mang tính truyền thống rất đẹp. Ở hai câu đề, Nguyễn Khuyến chưa nói thẳng cho người đọc biết rõ người được ông giới thiệu trong bài thơ là người nào. Nhân vật này có đủ cờ, biển, cân, đai, lọng xanh, ghế chéo đích thị là một vị tiến sĩ uy phong mới được ghi danh đỗ đầu trên bảng rồng:
Cũng cờ, cũng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào.
Biển là tấm gỗ sơn son thếp vàng có khắc bốn chữ ân tứ vinh quy. Cẩn là cái khăn. Đai là cái vòng đeo ngang lưng ở ngoài áo chầu. Hết thảy đều là những thứ cao quý vua ban cho người đỗ tiến sĩ để vinh quy bái tổ. Nhân vật có vẻ vẻ ngoài vừa uy nghi, vừa phô trương tự mãn.
Tuy nhiên, điệp từ cũng xuất hiện với mật độ dày đặc và ẩn chứa ý vị mỉa mai mở đầu bộc lộ thái độ của tác giả, làm cho ta thấy có điều gì đó thất thường ở vị tiến sĩ này. Từ cũng được nhấn mạnh, được đưa lên đầu câu, chỉ sự giống nhau, lặp lại của hiện tượng, liên kết với ba từ có kém người nào làm cho con người có học vị cao này có cái vẻ của sự giả dối, học đòi. Tới hai câu sau mọi việc đã trở thành rõ ràng hơn.
Nhân vật cũng biển cũng đai cân kia hóa ra chỉ là một ông tiến sĩ giấy, vẻ ngoài y hệt như tiến sĩ thật nhưng thực chất bên trong lại rỗng tuếch chẳng có gì. Cái chất liệu làm nên con người ông đơn giản chỉ là từ mấy mảnh giấy và một ít son diêm dúa:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Trong hai câu thực này, nghệ thuật đối được Nguyễn Khuyến sử dụng hết sức đắc địa. Mảnh giấy đối với thân giáp bảng, nét son đối với mặt văn khôi. Giáp bảng là bảng thông báo kết quả thi cử ngày xưa, còn được gọi một cách trang trọng là bảng rồng.
Thân giáp bảng là người đỗ đạt cao nhưng thực chất ở đây chỉ được chế tạo từ một mảnh giấy vụn. Còn chỉ bằng vài nét son là có thể tạo nên mặt văn khôi – chỉ người đứng đầu làng văn.
Nguyễn Khuyến đã đặt những sự vật có trị giá khác hẳn nhau vào trong một kết cấu song hành, đối lập, cho mọi người thấy được việc tạo ra một ông tiến sĩ giả bằng giấy thực chẳng khó khăn gì, qua đó trình bày tính chất rẻ mạt, vô nghĩa của danh hiệu tiến sĩ thực của cái thời cuối phong kiến đầu thực dân này.
Ông nghè tháng Tám có dung mạo bên ngoài y hệt như tất cả các ông tiến sĩ thật nhưng cái thực học chỉ nhẹ hều như mảnh giấy và vết son nhưng mà thôi. Thi sĩ đã mượn hình ảnh của ông tiến giấy để nói về ông tiến sĩ thật đương thời, vạch trần thực chất giả dối của nhân vật bằng cách chỉ ra tranh chấp giữa hình thức vẻ ngoài lộng lẫy, hào nhoáng được che giấu hết sức tinh xảo và cái thực chất bên trong sáo rỗng, đáng thương hại của nhân vật.
Đối với kẻ theo đòi chuyện học hành thì danh hiệu tiến sĩ là niềm vinh quang nhưng mà muốn đạt được nó thì người quân tử phải ko ngừng tự học hành rèn luyện, có tri thức thông kim bác cổ, có tài năng xuất chúng để ra giúp dân, giúp nước. Có biết bao người đã theo đòi học hành siêng năng suốt đời nhưng mà vẫn ko đạt được vinh hạnh đó. Nhưng nay thì đã khác, cái danh hiệu đấy đã bị người đời khinh thường, khinh rẻ:
Tấm thân xiêm áo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Tới hai câu luận này, Nguyễn Khuyến dường như đã chuyển từ việc mô tả khách quan sang việc nhận định chủ quan. Chỉ qua hai cụm từ cảm thán: sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời dường như trị giá của ông nghè đã có thể mang ra cân đo, đong đếm. Ngày xưa kẻ lao tâm khổ tứ để đỗ đạt khoác trên thân tấm áo vua ban nhưng mà cảm thấy trách nhiệm nặng nề, thì nay kẻ sắm danh bán tước khoác lên mình tấm áo đấy nhưng mà sao lại thấy .
Đơn giản bởi nó là thứ giả. Ko phải tình cờ lúc mô tả một ông tiến sĩ bằng giấy nhưng thi sĩ vẫn phải luôn gắn vào đó từ thân (thân giáp bảng) hoặc tấm thân (tấm thân xiêm áo), chính để tạo nên sự so sánh. Nhưng sao những lời lẽ tưởng như chủ quan giễu, mỉa mai trên lại như cũng đang nhuốm những ngậm ngùi, chua chát, cảm thán thời thế và thi sĩ dường như đang buồn cho chính mình vậy?
Sáu câu thơ trên như một chiếc đòn bẩy để hai câu thơ cuối buông ra một lời kết luận khiến người đọc sững sờ:
Ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe,
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Ở đây, thêm một lần nữa tác giả tiếp tục khắc họa sâu thêm sự đối lập, tương phản gay gắt giữa cái bên ngoài và thực chất thật của ông tiến sĩ. Cụm từ ghế chéo lọng xanh vẫn gây cho người đọc ấn tượng về dáng vẻ oai vệ vốn có của nhân vật có học vấn cao nhất đương thời. Nhưng lần nâng lên cuối cùng này cũng sẽ là lần Nguyễn Khuyến giáng cho nhân vật trào phúng đòn hạ bệ chí mạng nhất. Giọng điệu mỉa mai, khôi hài của hai chữ bảnh chọe đã làm thịt chết, đã vạch rõ cái uy phong của vị tiến sĩ kia thực chất chỉ là cái mẽ giả dối bên ngoài :
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Thật là một hình ảnh thảm hại! Cái kẻ nhưng mà ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe đấy hóa ra là một thứ con rối chịu để kẻ khác giật dây nhưng mà thôi. Cái xã hội bát nháo đấy, cái thứ triều đình bù nhìn toàn những quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề đấy nhất mực chỉ có thể sản sinh ra cái thứ hàng mã này.
Nhưng mà cái kẻ đứng đằng sau giật dây tất cả lũ rối người đấy từ trên xuống dưới ko người nào khác chính là bè lũ thực dân cướp nước. Nguyễn Khuyến đã nhìn thấy tất cả điều đó và ông kín đáo đưa ra trào phúng đại diện ưu tú nhất nhưng đã trở thành lỗi thời của cái thiết chế đó.
Tam nguyên Yên Đổ đã táo tợn đưa vào trong thơ mình những từ hư, lời nói khẩu ngữ kiểu như: cũng…cũng, kém người nào, sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời, tưởng rằng…, đưa chất văn xuôi, chất thế tục vào trong một thể thơ có tính ước lệ, tượng trưng cao như thơ Đường luật, làm cho thể thơ này trở thành thân thiện hơn, giàu trị giá hiện thực hơn.
Thi sĩ phát hiện tranh chấp đáng cười ở nhân vật qua những nét đối lập của sự đồng dạng, giống nhau, (tiến sĩ thật – tiến sĩ giấy). Đó là những tranh chấp, những điều lố lỉnh gây cười có ngay trong bản thân nhân vật nhưng mà chính nó ko hề ý thức được.
Lối trào phúng của ông già Yên Đổ là lối trào phúng gián tiếp, kín đáo và thâm thúy, ý định trào phúng của người viết ko bộc lộ trên bề mặt văn bản nhưng mà chìm sâu sau những hình ảnh và từ ngữ. Muốn hiểu được tiếng cười của ông, buộc phải qua những bước “giải mã”, suy đoán, bóc tách từng lớp ngôn từ, ẩn ngữ với những ẩn dụ, phúng dụ…
Để trông thấy thực chất của loại tiến sĩ thật dưới cơ chế nửa thực dân phong kiến thì phải có tri thức về thứ đồ chơi trung thu của trẻ nhỏ – hình nộm ông nghè tháng Tám; hay muốn biết về thân phận vua hề, quan nhọ dưới cơ chế thực dân nô lệ thì phải hiểu nghệ thuật chèo, đặc thù là hề chèo (bài thơ Lời vợ người hát phường chèo) v.v…
Rõ ràng, để có được sự thành công lúc sử dụng lối trào phúng này, tác giả phải là người trong cuộc, phải am tường nhân vật, nếu ko sẽ tạo nên những cú đánh trượt. Nguyễn Khuyến hiểu nhân vật thâm thúy tương tự chính vì ông là con đẻ của cơ chế khoa cử triều Nguyễn và là người đạt tới đỉnh cao vinh quang của học vấn đương thời.
Nhưng con người đấy đã dần đánh mất niềm tin vào cơ chế, vào triều đình, vào vốn học vấn của mình trước thực tiễn lịch sử, trong khi tất cả vũ khí vật chất và ý thức, tất cả thế xử sự truyền thống tồn tại hàng nghìn năm của dân tộc đã bị quân thù mới bẻ gãy một cách dễ dàng.
Ông cũng cảm thấy nghi ngờ cả tài năng, sức lực của lớp người đại diện cho tinh hoa của cơ chế đấy và nghi ngờ chính bản thân mình. Bởi trong số những ông nghè tháng Tám hết thời đấy có cả bản thân Nguyễn Khuyến nhưng tất nhiên ông Tam nguyên phủ Yên Đổ hoàn toàn khác với những kẻ hữu danh vô thực đương thời.
Điều ấn tượng và lạ mắt ở đây là cái khôi hài đấy xuất phát từ trong lòng nhân vật bị phê phán. Sự phủ định rõ ràng còn có thêm màu sắc tự phủ định. Tính bi hài của hình tượng văn học nhờ vậy càng trở thành thâm thúy gấp bội.
Tính tự trào của bài thơ cũng hé mở cho ta nhận thấy, nghe thấy, chứng kiến một cuộc hội thoại và một cuộc tự hội thoại của thi sĩ với chính mình – tiếng nói phản tỉnh của một người trong cuộc. Đó cũng chính là tiếng nói phản chính thống, một hành vi tưởng như là nói ngược nhưng thực chất lại phản ánh một cách chuẩn xác nhất thực chất của xã hội và sự tha hóa của lớp người đại diện cho tinh hoa của thiết chế đương thời.
Tiến sĩ giấy là biểu lộ rõ nhất của tiếng nói tự trào.Nguyễn Khuyến đã lấy việc khách thể hóa bản thân để bộc lộ tâm trạng mình. Tiếng nói lưỡng phân đa chiều, vừa hướng nội, vừa hướng ngoại này chỉ có được lúc con người tự ý thức được tình trạng bi hài của mình trước thực tiễn lịch sử, nó bộc lộ những day dứt, trằn trọc, những tranh chấp trong chính bản thân thi sĩ, bỏ xa kiểu con người đơn nhất trong văn học trung đại.
Trong văn học trào phúng, phê phán và phủ định điều này cũng chính là để khẳng định, bảo vệ một chân lí nào đó. Nguyễn Khuyến châm biếm, đả phá cái giả Nho, cái vô dụng, chính là để khẳng định cái chân Nho, khẳng định những trị giá truyền thống của dân tộc, khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của riêng mình để tự phản tỉnh trước thực tiễn của sự khủng hoảng các trị giá đạo đức đương thời.
Mỹ học về cái hài dường như ko bao quát hết những sắc thái đa diện của thi tài Nguyễn Khuyến . Trong Tiến sĩ giấy nói riêng và trong thơ tự trào của ông nói chung, cái hài thường bị cái bi lấn lướt. Điều đó cũng làm cho tính trữ tình, sự liên kết giữa hai phẩm chất trào phúng và trữ tình trong các bài thơ trào phúng của ông trở thành thuần thục, ý thơ như còn đọng mãi trong lòng người đọc.
Vì vậy, Nguyễn Khuyến tự trào, tự giễu cợt mình, về mặt khách quan, cũng chính là đang trào phúng cả một từng lớp đại diện cho một xã hội thối nát, một nền học vấn đã hết thời, và một giai cấp đang từng bước xong xuôi vai trò lịch sử. Danh vị tiến sĩ nay đã trở thành trò hề, trở thành thứ đồ chơi để dứ thằng cu, nhưng mà mỗi lần nhìn thấy thứ hình nộm đấy, vị Tam nguyên lừng lẫy một thời, vị quan đại thần của triều đại đương thời lại cứ tưởng như người ta đang đem mình ra để đùa bỡn:
Rõ chú hoa man khéo vẽ trò
Bỡn ông nhưng mà lại dứ thằng cu.
(Vịnh tiến sĩ giấy, I)
Nghĩ mình cũng gớm cho mình nhỉ
Thế cũng bia xanh, cũng bảng vàng.
(Tự trào)
Có nhẽ Nguyễn Khuyến là người trí thức trước nhất trong thời đại ông có được cái nhìn tỉnh táo tương tự. Ko phải người trí thức nào trong cơn phong ba của lịch sử cũng trông thấy được những hạn chế thế tất của giai cấp mình, thừa nhận sự bất lực của nó trước thực tiễn lịch sử. Nguyễn Khuyến lớn chính vì ông đã sớm trông thấy tất cả những điều đó.
Rõ ràng, kế bên màu sắc bi, hài, tự trào thấm đẫm chất trữ tình, thơ trào phúng Nguyễn Khuyến còn mang tính triết lý thâm thúy về nhiều vấn đề xã hội, trong đó nổi trội là triết lý về thân phận của người trí thức, của lớp nho sĩ cuối mùa từng lớp mang trong số phận của mình thảm kịch có tính chất nhân loại ở buổi giao thời dưới cơ chế thực dân nửa phong kiến.
Nguyễn Khuyến đã tự phản tỉnh mình, tự ý thức được thân phận con người thừa của mình, thấy mình là một hủ nho trong thời buổi mới. Tự ti con người thừa, con người vô trò trống phải tới Nguyễn Khuyến và đặc thù Tú Xương sau này mới thật sự rõ nét.
Tuy nhiên về chủ đề này giữa hai thi sĩ có những khác lạ cơ bản. Tú Xương cũng có bài thơ Tiến sĩ giấy nhưng hình tượng nhân vật của ông ko có lớp nghĩa tự trào, ko có màu sắc thảm kịch và ít cụ thể khắc họa mang tính tiêu biểu.
Con người ko có duyên phận với khoa cử này đứng ở thế đối lập với những kẻ mang danh khoa giáp nhưng mà ko phải là người trong cuộc, người ở trên nhìn xuống như Nguyễn Khuyến. Vì vậy ông Tú có thể chửi thẳng nhưng mà ko e ngại và cũng ko hề có chút đau xót cho nhân vật bị trào phúng :
Ông đỗ khoa nào, ở xứ nào ?
Thế nhưng mà hoa hốt với trâm bào ?
Mỗi năm ngày tết trung thu tới
Tôi vẫn quen ông chẳng muốn chào.
Có thể thấy, hình tượng Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến mang tính đa nghĩa, giàu liên tưởng và cũng là hình tượng có tính tiêu biểu và tính nói chung cao độ hơn. Điểm chung giữa hai tác giả chính là tấm lòng ưu ái suốt đời trằn trọc vì dân, vì nước được trình bày phong phú qua những bài thơ giàu trị giá nghệ thuật.
Tiến sĩ giấy ko chỉ là thành tựu nghệ thuật tiêu biểu của thơ Nguyễn Khuyến nhưng mà còn là một trong những hình tượng tiêu biểu có trị giá nhất của văn học trào phúng Việt Nam ở thời đoạn đỉnh cao. Tiến sĩ giấy cũng ko chỉ có ý nghĩa nhất thời, chỉ diễn ra trong thời đại của Tam nguyên Yên Đổ nhưng mà còn là hình tượng nghệ thuật mang trị giá phổ thông, chỉ những kẻ vẻ ngoài mang danh của người có học vấn cao nhất nhưng thực chất bên trong lại ko tương xứng với cái nhãn nhưng mà mình đang mang.
Những nhân vật đó thời nào cũng có, đặc thù trong những thời đoạn nhưng mà những trị giá thật giả lộn lạo, đồng tiền lên ngôi, thời kỳ nhưng mà con người được định giá bằng đủ thứ danh hiệu hình thức thì loại người đó càng nhiều. Họ có thể là những kẻ sắm danh bán tước, những tiến sĩ giả, nhưng họ cũng có thể là những người đi học thật nhưng tài năng thấp kém và Nguyễn Khuyến chính là người trước nhất đã tổng kết hiện tượng xã hội đó thành một hình tượng nghệ thuật tiêu biểu tượng trưng cho mọi thời đại. Điều đó đã khẳng định trị giá thông minh và sức sống vững bền muôn thuở của thơ ca Tam nguyên Yên Đổ.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 3
Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một người vốn từ nhỏ thông minh, hiếu học, ông đỗ đạt rồi ra làm quan, ông nổi tiếng rằng thanh liêm và có lối sống thân thiện chan hòa với nhân dân. Nguyễn Khuyến đã để lại một kho tàng các tác phẩm cho Việt Nam như Quế sơn thi tập, Yên đỗ thi tập, những bài thơ vịnh mùa thu. Trong số các tác phẩm của ông, bài thơ Tiến sĩ giấy vừa mang âm hưởng trào phúng lại mang sự khôi hài dí dỏm, dễ đi vào lòng người, và đói với tất cả mọi từng lớp độc giả.
Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến, được biết tới với nhiều ý nghĩa không giống nhau. Mặc dù chỉ là cách nói ẩn dụ nhẹ nhõm nhưng hiện thực của một thời đoạn cảu xã hội, một thực trạng đang lan tràn, ngay cả tới thời kì này vẫn tồn tại.
Với cách mở đầu đầy bất thần, hình ảnh tiến sĩ giấy xuất hiện nhưng lại ngụ theo một ý nghĩa khác. Chúng ta người nào cũng biết tiến sĩ giấy là đồ chơi dành cho trẻ em mỗi lúc trung thu, vậy nhưng mà tiến sĩ giấy trong bài thư lại mang một ý nghĩa giễu:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Ông tiến sĩ ở đây có tất cả mọi thứ nhưng mà một ông tiến sĩ thật ngoài đời có, có cờ, biển , đai cân và cũng được gọi là ông nghè cũng được xưng danh lớn. Nếu như với ý tả thực thì người ta chỉ hiểu thuần tuý ở đây chính là hình ảnh của một ông tiến sĩ tầm thường, được vua ban cho bổng lộc chức danh, uy nghi.
Nhưng “ từ cũng” xuất hiện bốn lần trong bài thơ làm cho độc giả tò mò, rằng chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng ngụ ý của Nguyễn Khuyến ở đây chính là, ông tiến sĩ này làm bằng giấy, cũng có đủ mọi thứ để giống với một ông tiến sĩ thật nhưng thực ra lại là một tiến sĩ giấy, chẳng có tài năng phẩm hạnh gì
Tiếp tới hai câu tiếp theo , Nguyễn Khuyến lại tiếp tục mô tả về hình ảnh đấy:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Lại tiếp tục mang sắc thái trào phúng, Nguyễn Khuyến giảng giải cho chúng ta hiểu, chỉ cần mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi có thể cắt dán vẽ nặn ra hình của ông tiến sĩ một cách dễ dàng. Còn với mảnh giấy thì cũng đủ để làm nên “thân giáp bảng “ và khuôn mặt của một tiến sĩ giấy là “ văn khôi” thông minh đức độ.
Nhưng một ông tiến sĩ ở ngoài đời thực ko chỉ có một mảnh giấy , cũng ko thể dùng mấy miếng giấy nhưng mà tạo thành, vỏ của nó có thể giống tiến sĩ nhưng ruột lại trống rỗng. Tương tự, một tiến sĩ ở ngoài đời là người chịu bao nhiêu năm đèn sách khổ luyện, bao khó khăn vất vả rồi mới trở thành tiến sĩ, từ đó ta thấy được sự đối lập hoàn toàn giữa tiến sĩ giấy và tiến sĩ thật.
Ko còn chọn cách nói xa xăm nữa, Nguyễn Khuyến đi sâu vào nhận định bên trong xem tiến sĩ giấy có những gì:
Tấm thân xiêm sao sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Mọi thứ bên trong tiến sĩ giấy xuất hiện với: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy. Đó là nhằm vào những kẻ khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì.
Ý nghĩa trào phúng, châm biếm thâm thúy của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ. Thì ra một tiến sĩ nhưng mà cũng sắm được bằng tiền, nên chỉ là tiến sĩ trên giấy tờ, nhưng làm sao có thể đánh đổi với bao nhiêu năm dùi mài kinh sử.
Hình ảnh tiến sĩ giấy ở trong các dịp lễ trung thu lễ tết chỉ là cái cớ cho tác giả đi tới những ngụ ý sâu xa. “ tiến sĩ giấy– những con người ko tự bản thân mình nhưng mà đi lên lại có mặt khắp mọi nơi, ngay ở cả những nơi ngặt nghèo và quan trọng nhất. Nhưng có nhẽ hai cấu kết mới chính là những gì nhưng mà Nguyễn Khuyến muốn nói thẳng ra
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, và phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân. Người ta có thể nghĩ sâu xa về việc Nguyễn Khuyến cũng là một ông nghề đich thực , một người có đức có tài, nhưng trước hoàn cảnh và vận mệnh tổ quốc lại đành ngậm ngùi buông xuôi.
Những ngôn từ hình ảnh tạo ra nụ cười mỉa mai chát đối với một bộ phận trong xã hội phong kiến thời xưa. Giọng thơ nhẹ nhõm nhưng lại mang tính chất trào phúng sâu cay, mỗi câu mỗi từ ngày càng đưa độc giả nhìn nhận vấn đề một cách sâu xa.
Trên đây là bài viết phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến. Kỳ vọng bài viết sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình học tập và rèn luyện. Nếu có thắc mắc gì thì hãy để lại bên dưới phần bình luận nhé!
Phân mục: Hỏi đápt
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
Xem thêm: Thời kì đóng quỹ ht tt là gì
[rule_{ruleNumber}]
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Hình Ảnh về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Video về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Wiki về Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến -
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Hình Ảnh về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Video về: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Wiki về Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến -
Tiến sĩ giấy là một trong những bài thơ tiêu biểu, giúp đưa thơ của Nguyễn Khuyến tới gần hơn với nhiều độc giả. Trong bài viết sau, hãy cùng bangtuanhoan.edu.vn phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy để thấy rõ tài nghệ của thi sĩ Nguyễn Khuyến nhé!
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 1
Trung thu trăng sáng như gương. Tết Trung thu là Tết của trẻ nhỏ, người lớn thường bày cỗ trông trăng và làm nhiều đổ chơi cho các em. Ngày xưa, để khuyến khích con cháu chăm lo học hành, ông bà, cha mẹ hay tặng thứ đồ chơi đặc thù là hình nộm ông tiến sĩ, gọi là ông tiến sĩ giấy hay ông nghè tháng Tám. Chỉ cần vài que tre, năm ba miếng giấy màu là bàn tay khôn khéo của nghệ nhân đã làm ra bộ dạng ông tiến sĩ ở thời khắc vinh quang nhất: lúc vinh quy bái tổ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến. Nhưng trào phúng thường phải ngụ trữ tình mới hay. Mọi người đều biết Tam Nguyên Yên Đổ cũng là một ông nghè nổi tiếng tài giỏi, thừa hiểu tiến sĩ giấy chỉ là thứ đồ chơi cho trẻ em, vậy nhưng mà sao còn làm thơ giễu?
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến viết:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Tác giả đang tả thực ông tiến sĩ giấy với đủ các thứ sang trọng vua ban cho ngày vinh quy như cờ, biển, đai cân và cũng gọi là ông nghè. Vì sao chỉ trong hai câu nhưng mà thi sĩ lại dùng một loạt bốn từ cũng? Đọc lên âm điệu giống như trình bày thái độ ngạc nhiên trước một sự lạ.
Người đọc ngầm hiểu là trong đời có những ông tiến sĩ những ông nghè thật, xứng đáng với các thứ cờ, biển, đai cân đó, còn ông tiến sĩ này tuy cũng đầy đủ các thứ và cũng được người đời gọi bằng ông nghè nhưng chẳng có chút trị giá nào, vì đó chỉ là một ông nghè giả làm bằng giấy.
Nghĩa đen là thế, còn nghĩa bóng là tuy cũng có đủ thứ quý giá thật đấy nhưng tài cán, tiết hạnh chẳng ra gì. Ngụ ý thâm thuý của Nguyễn Khuyến là vừa tả hình dáng ông tiến sĩ giấy, vừa gợi cho người đọc liên tưởng tới những kẻ tuy mang danh tiến sĩ, áo mũ xênh xang nhưng thật sự chẳng có một tí tài đức nào.
Hai câu thực tiếp tục tăng trưởng ý nghĩa đấy :
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Với vài mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi bồi bồi, dán dán thành hình một ông tiến sĩ giấy, mặt mũi phết màu trắng rồi dùng màu son tô điểm cho đẹp. Phần đấy là giả. Còn thân giáp bảng (giáp bảng là bảng thứ nhất sơn vàng nên còn được gọi là bảng vàng), dùng để ghi danh những người đỗ đại khoa, từ tiến sĩ trở lên.
Văn khôi tức là tài giỏi về văn học. Mặt văn khôi là cách gọi những tiến sĩ có tài xứng với học vị cao quý đó. Làm nên thân giáp bảng và điểm rõ mặt văn khôi đâu phải chĩ cần mấy mảnh giấy và vài nét son nhưng mà thành. Phải bao năm đèn sách, có lúc suốt cả đời, lại phải là kẻ thông minh, tài cao, chí lớn, gặp thầy gặp bạn mới thành danh chứ đâu có dễ dàng gì.
Tuy vậy, ở đời ko ít những vị tiến sĩ bằng xương bằng thịt, học hàm học vị hẳn hoi nhưng cũng chẳng khác gì loại tiến sĩ giấy. Cái thân giáp bảng và mặt văn khôi chẳng qua cũng chỉ là kết quả của những mảnh giấy do chạy chọt bằng thế lực đồng tiền và những nét son vẽ vời bôi bác để che mắt người đời. Dù sao, cái thật và cái giả ở đây cũng vẫn còn lộn lạo, chưa phân biệt rành mạch! Cái giả chưa được tác giả đem ra phê phán.
Hai câu luận:
Tấm thân xiêm ảo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Ko còn lấp lửng, xa xăm nữa, từ mô tả bên ngoài, thi sĩ đã đi vào nhận định bên trong, vẫn nói vể ông tiến sĩ giấy như: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy nhưng mà chĩa thẳng vào các vị khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì xứng đáng với danh vị cao quý đấy.
Vậy nhưng mà cũng vênh vang với Gái danh ông nghè, ông thám, thì quả là cái giá khoa danh đấy quá rẻ, quá hời, chĩ nhờ dịp may nhưng mà sắm được. Ý nghĩa trào phúng, châm biếm sâu cay của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ.
Như thế là ko phải chỉ tới Tết Trung thu mới xuất hiện hàng loạt rrhững ông tiến sĩ giấy, nhưng mà tiến sĩ giấy hằng ngày có mặt khắp nơi. Trong đám quan lại của triều đình nhà Nguyễn cuối thế kĩ XIX, thiếu chi thân giáp bảng, mặt văn khôi nhưng cũng chẳng hơn gì loại tiến sĩ giấy.
Lớp trước sợ giặc, hèn nhát đầu hàng. Lớp sau dựa vào lí lẽ tùy thời, ra làm quan với triều đình bù nhìn, ngoan ngoãn chấp nhận kiếp làm tay sai cho thực dân Pháp. Tới đây thì xiêm áo ko chỉ nhẹ, khoa danh ko chỉ hời nhưng mà đã thành dơ bẩn. Cho nên tác giả mới kết thúc bài thơ bằng hai câu nhận xét thâm thuý:
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Trở lại với tựa đề bài thơ và hai nhân vật một hiện, một ẩn là ông tiến sĩ giấy và ông tiến sĩ bằng xương bằng thịt, chúng ta thấy trị giá chẳng khác gì nhau.
Có một điều lạ là giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, hể hả nhưng mà phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân.
Bởi cụ cũng là một ông nghè thực thụ, hơn nữa là Tam Nguyên Yên Đổ nổi danh, nhưng trước tình cảnh tang thương của tổ quốc lúc bấy giờ, cũng đành thở dài ngậm ngùi, buông xuôi, bất lực.
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ là lời bình phẩm theo kiểu nâng nhân vật lên cao để rồi bật ra cái cười mỉa mai chua chát, đắng cay lúc phải phơi bày sự thực là tiến sĩ thật hay tiến sĩ giấy giờ đây cũng đểu là thứ đồ chơi nhưng mà thôi! Nỗi đau tuy chưa chảy thành nước mắt nhưng cứ rưng rức ở trong lòng thi sĩ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy mới đọc qua tưởng chỉ ià một bài thơ vịnh vật thuần tuý nhưng suy ngẫm kĩ, ta sẽ thấy nó hàm ẩn chất trào phúng trữ tình sâu thẳm, thật đáng trân trọng.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 2
Tam nguyên Yên Đổ cũng là người có nhiều bài thơ mang ý vị tự trào vào loại hay và tiêu biểu nhất trong văn học dân tộc. Tiến sĩ giấy chính là một trong những tác phẩm tương tự. Bài thơ trình bày tài năng nghệ thuật của một tác gia trào phúng bậc thầy và mang ý nghĩa thời đại rõ rệt.
Xã hội nhưng mà Nguyễn Khuyến sống là xã hội thực dân nửa phong kiến với những biểu lộ nhố nhăng, kệch cỡm. Ở đó mọi trị giá đạo đức truyền thống đã bị xáo trộn, còn cái mới lại mang khuôn mặt của kẻ xâm lược. Ngòi bút trầm lặng nhưng mà sâu cay của Nguyễn Khuyến đã chĩa mũi nhọn vào những chỗ trọng yếu nhất của cái ung nhọt đó.
Trong Tiến sĩ giấy thi sĩ đã đem ra trào phúng, châm biếm, hạ bệ thần tượng cao nhất của cả một thiết chế xã hội đã tồn tại hàng mấy trăm năm – ông tiến sĩ. Đây là một nhân vật rất thân thuộc của xã hội phong kiến Việt Nam.
Đạt tới học vị tiến sĩ là niềm vinh quang ko chỉ của bản thân từng con người nhưng mà của cả một dòng tộc, một địa phương, được cả xã hội vinh danh, khoác lên mình những ánh hào quang chói lọi. Đó vốn là những con người có tài năng, chứa đựng trong mình những tri thức của thời đại và tất cả những tài năng và tri thức đó sẽ được đem ra để phục vụ tổ quốc, phục vụ xã hội.
Đã có biết bao ông tiến sĩ trở thành trụ cột của tổ quốc, của dân tộc, trở thành nguyên khí quốc gia, được ghi tên tuổi, công trạng trên bia đá, sử xanh. Nhưng tới thời đại của Nguyễn Khuyến mọi chuyện đã thay đổi, những trị giá truyền thống đã dần mai một, hoặc đang từng bước tan vỡ.
Nho học, khoa cử đã xuống cấp, ko còn được coi trọng, mọi thứ đã có thể dùng tiền để sắm bán, đổi chác, xuất hiện trong xã hội nhiều kẻ chỉ có hư danh nhưng mà ko có thực học. Kẻ có thực tài, chữ nghĩa đầy mình thì học vị tiến sĩ chỉ còn là cái danh hão, cũng đành khoanh tay ngồi nhìn thời cuộc xoay vần, tri thức sách vở cũ rích ko còn có lợi ích gì trong một bối cảnh mới.
Tất cả những điều đó đã được Nguyễn Khuyến trình bày trong bài thơ Tiến sĩ giấy bất hủ của ông.
Nhìn trên ý nghĩa bề mặt văn bản bài thơ có thể thấy nhân vật nhưng mà Tam nguyên Yên Đổ hướng tới để tạo nên tiếng cười là những đồ chơi dân gian – hình nộm ông tiến sĩ làm bằng giấy dành cho trẻ em trong những dịp tết trung thu.
Làm loại đồ chơi này, các nghệ nhân dân gian muốn khơi dậy ở trẻ em lòng hiếu học và ý chí phấn đấu để đạt tới vinh quang của nền học vấn thời đại, hiến dâng tài năng cho đời, đem lại thú vui cho ông bà, cha mẹ, vinh quang cho dòng tộc, tổ tiên.
Tương tự, hình ảnh ông nghè tháng Tám là một hình ảnh mang tính truyền thống rất đẹp. Ở hai câu đề, Nguyễn Khuyến chưa nói thẳng cho người đọc biết rõ người được ông giới thiệu trong bài thơ là người nào. Nhân vật này có đủ cờ, biển, cân, đai, lọng xanh, ghế chéo đích thị là một vị tiến sĩ uy phong mới được ghi danh đỗ đầu trên bảng rồng:
Cũng cờ, cũng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào.
Biển là tấm gỗ sơn son thếp vàng có khắc bốn chữ ân tứ vinh quy. Cẩn là cái khăn. Đai là cái vòng đeo ngang lưng ở ngoài áo chầu. Hết thảy đều là những thứ cao quý vua ban cho người đỗ tiến sĩ để vinh quy bái tổ. Nhân vật có vẻ vẻ ngoài vừa uy nghi, vừa phô trương tự mãn.
Tuy nhiên, điệp từ cũng xuất hiện với mật độ dày đặc và ẩn chứa ý vị mỉa mai mở đầu bộc lộ thái độ của tác giả, làm cho ta thấy có điều gì đó thất thường ở vị tiến sĩ này. Từ cũng được nhấn mạnh, được đưa lên đầu câu, chỉ sự giống nhau, lặp lại của hiện tượng, liên kết với ba từ có kém người nào làm cho con người có học vị cao này có cái vẻ của sự giả dối, học đòi. Tới hai câu sau mọi việc đã trở thành rõ ràng hơn.
Nhân vật cũng biển cũng đai cân kia hóa ra chỉ là một ông tiến sĩ giấy, vẻ ngoài y hệt như tiến sĩ thật nhưng thực chất bên trong lại rỗng tuếch chẳng có gì. Cái chất liệu làm nên con người ông đơn giản chỉ là từ mấy mảnh giấy và một ít son diêm dúa:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Trong hai câu thực này, nghệ thuật đối được Nguyễn Khuyến sử dụng hết sức đắc địa. Mảnh giấy đối với thân giáp bảng, nét son đối với mặt văn khôi. Giáp bảng là bảng thông báo kết quả thi cử ngày xưa, còn được gọi một cách trang trọng là bảng rồng.
Thân giáp bảng là người đỗ đạt cao nhưng thực chất ở đây chỉ được chế tạo từ một mảnh giấy vụn. Còn chỉ bằng vài nét son là có thể tạo nên mặt văn khôi – chỉ người đứng đầu làng văn.
Nguyễn Khuyến đã đặt những sự vật có trị giá khác hẳn nhau vào trong một kết cấu song hành, đối lập, cho mọi người thấy được việc tạo ra một ông tiến sĩ giả bằng giấy thực chẳng khó khăn gì, qua đó trình bày tính chất rẻ mạt, vô nghĩa của danh hiệu tiến sĩ thực của cái thời cuối phong kiến đầu thực dân này.
Ông nghè tháng Tám có dung mạo bên ngoài y hệt như tất cả các ông tiến sĩ thật nhưng cái thực học chỉ nhẹ hều như mảnh giấy và vết son nhưng mà thôi. Thi sĩ đã mượn hình ảnh của ông tiến giấy để nói về ông tiến sĩ thật đương thời, vạch trần thực chất giả dối của nhân vật bằng cách chỉ ra tranh chấp giữa hình thức vẻ ngoài lộng lẫy, hào nhoáng được che giấu hết sức tinh xảo và cái thực chất bên trong sáo rỗng, đáng thương hại của nhân vật.
Đối với kẻ theo đòi chuyện học hành thì danh hiệu tiến sĩ là niềm vinh quang nhưng mà muốn đạt được nó thì người quân tử phải ko ngừng tự học hành rèn luyện, có tri thức thông kim bác cổ, có tài năng xuất chúng để ra giúp dân, giúp nước. Có biết bao người đã theo đòi học hành siêng năng suốt đời nhưng mà vẫn ko đạt được vinh hạnh đó. Nhưng nay thì đã khác, cái danh hiệu đấy đã bị người đời khinh thường, khinh rẻ:
Tấm thân xiêm áo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Tới hai câu luận này, Nguyễn Khuyến dường như đã chuyển từ việc mô tả khách quan sang việc nhận định chủ quan. Chỉ qua hai cụm từ cảm thán: sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời dường như trị giá của ông nghè đã có thể mang ra cân đo, đong đếm. Ngày xưa kẻ lao tâm khổ tứ để đỗ đạt khoác trên thân tấm áo vua ban nhưng mà cảm thấy trách nhiệm nặng nề, thì nay kẻ sắm danh bán tước khoác lên mình tấm áo đấy nhưng mà sao lại thấy .
Đơn giản bởi nó là thứ giả. Ko phải tình cờ lúc mô tả một ông tiến sĩ bằng giấy nhưng thi sĩ vẫn phải luôn gắn vào đó từ thân (thân giáp bảng) hoặc tấm thân (tấm thân xiêm áo), chính để tạo nên sự so sánh. Nhưng sao những lời lẽ tưởng như chủ quan giễu, mỉa mai trên lại như cũng đang nhuốm những ngậm ngùi, chua chát, cảm thán thời thế và thi sĩ dường như đang buồn cho chính mình vậy?
Sáu câu thơ trên như một chiếc đòn bẩy để hai câu thơ cuối buông ra một lời kết luận khiến người đọc sững sờ:
Ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe,
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Ở đây, thêm một lần nữa tác giả tiếp tục khắc họa sâu thêm sự đối lập, tương phản gay gắt giữa cái bên ngoài và thực chất thật của ông tiến sĩ. Cụm từ ghế chéo lọng xanh vẫn gây cho người đọc ấn tượng về dáng vẻ oai vệ vốn có của nhân vật có học vấn cao nhất đương thời. Nhưng lần nâng lên cuối cùng này cũng sẽ là lần Nguyễn Khuyến giáng cho nhân vật trào phúng đòn hạ bệ chí mạng nhất. Giọng điệu mỉa mai, khôi hài của hai chữ bảnh chọe đã làm thịt chết, đã vạch rõ cái uy phong của vị tiến sĩ kia thực chất chỉ là cái mẽ giả dối bên ngoài :
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Thật là một hình ảnh thảm hại! Cái kẻ nhưng mà ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe đấy hóa ra là một thứ con rối chịu để kẻ khác giật dây nhưng mà thôi. Cái xã hội bát nháo đấy, cái thứ triều đình bù nhìn toàn những quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề đấy nhất mực chỉ có thể sản sinh ra cái thứ hàng mã này.
Nhưng mà cái kẻ đứng đằng sau giật dây tất cả lũ rối người đấy từ trên xuống dưới ko người nào khác chính là bè lũ thực dân cướp nước. Nguyễn Khuyến đã nhìn thấy tất cả điều đó và ông kín đáo đưa ra trào phúng đại diện ưu tú nhất nhưng đã trở thành lỗi thời của cái thiết chế đó.
Tam nguyên Yên Đổ đã táo tợn đưa vào trong thơ mình những từ hư, lời nói khẩu ngữ kiểu như: cũng…cũng, kém người nào, sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời, tưởng rằng…, đưa chất văn xuôi, chất thế tục vào trong một thể thơ có tính ước lệ, tượng trưng cao như thơ Đường luật, làm cho thể thơ này trở thành thân thiện hơn, giàu trị giá hiện thực hơn.
Thi sĩ phát hiện tranh chấp đáng cười ở nhân vật qua những nét đối lập của sự đồng dạng, giống nhau, (tiến sĩ thật – tiến sĩ giấy). Đó là những tranh chấp, những điều lố lỉnh gây cười có ngay trong bản thân nhân vật nhưng mà chính nó ko hề ý thức được.
Lối trào phúng của ông già Yên Đổ là lối trào phúng gián tiếp, kín đáo và thâm thúy, ý định trào phúng của người viết ko bộc lộ trên bề mặt văn bản nhưng mà chìm sâu sau những hình ảnh và từ ngữ. Muốn hiểu được tiếng cười của ông, buộc phải qua những bước “giải mã”, suy đoán, bóc tách từng lớp ngôn từ, ẩn ngữ với những ẩn dụ, phúng dụ…
Để trông thấy thực chất của loại tiến sĩ thật dưới cơ chế nửa thực dân phong kiến thì phải có tri thức về thứ đồ chơi trung thu của trẻ nhỏ – hình nộm ông nghè tháng Tám; hay muốn biết về thân phận vua hề, quan nhọ dưới cơ chế thực dân nô lệ thì phải hiểu nghệ thuật chèo, đặc thù là hề chèo (bài thơ Lời vợ người hát phường chèo) v.v…
Rõ ràng, để có được sự thành công lúc sử dụng lối trào phúng này, tác giả phải là người trong cuộc, phải am tường nhân vật, nếu ko sẽ tạo nên những cú đánh trượt. Nguyễn Khuyến hiểu nhân vật thâm thúy tương tự chính vì ông là con đẻ của cơ chế khoa cử triều Nguyễn và là người đạt tới đỉnh cao vinh quang của học vấn đương thời.
Nhưng con người đấy đã dần đánh mất niềm tin vào cơ chế, vào triều đình, vào vốn học vấn của mình trước thực tiễn lịch sử, trong khi tất cả vũ khí vật chất và ý thức, tất cả thế xử sự truyền thống tồn tại hàng nghìn năm của dân tộc đã bị quân thù mới bẻ gãy một cách dễ dàng.
Ông cũng cảm thấy nghi ngờ cả tài năng, sức lực của lớp người đại diện cho tinh hoa của cơ chế đấy và nghi ngờ chính bản thân mình. Bởi trong số những ông nghè tháng Tám hết thời đấy có cả bản thân Nguyễn Khuyến nhưng tất nhiên ông Tam nguyên phủ Yên Đổ hoàn toàn khác với những kẻ hữu danh vô thực đương thời.
Điều ấn tượng và lạ mắt ở đây là cái khôi hài đấy xuất phát từ trong lòng nhân vật bị phê phán. Sự phủ định rõ ràng còn có thêm màu sắc tự phủ định. Tính bi hài của hình tượng văn học nhờ vậy càng trở thành thâm thúy gấp bội.
Tính tự trào của bài thơ cũng hé mở cho ta nhận thấy, nghe thấy, chứng kiến một cuộc hội thoại và một cuộc tự hội thoại của thi sĩ với chính mình – tiếng nói phản tỉnh của một người trong cuộc. Đó cũng chính là tiếng nói phản chính thống, một hành vi tưởng như là nói ngược nhưng thực chất lại phản ánh một cách chuẩn xác nhất thực chất của xã hội và sự tha hóa của lớp người đại diện cho tinh hoa của thiết chế đương thời.
Tiến sĩ giấy là biểu lộ rõ nhất của tiếng nói tự trào.Nguyễn Khuyến đã lấy việc khách thể hóa bản thân để bộc lộ tâm trạng mình. Tiếng nói lưỡng phân đa chiều, vừa hướng nội, vừa hướng ngoại này chỉ có được lúc con người tự ý thức được tình trạng bi hài của mình trước thực tiễn lịch sử, nó bộc lộ những day dứt, trằn trọc, những tranh chấp trong chính bản thân thi sĩ, bỏ xa kiểu con người đơn nhất trong văn học trung đại.
Trong văn học trào phúng, phê phán và phủ định điều này cũng chính là để khẳng định, bảo vệ một chân lí nào đó. Nguyễn Khuyến châm biếm, đả phá cái giả Nho, cái vô dụng, chính là để khẳng định cái chân Nho, khẳng định những trị giá truyền thống của dân tộc, khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của riêng mình để tự phản tỉnh trước thực tiễn của sự khủng hoảng các trị giá đạo đức đương thời.
Mỹ học về cái hài dường như ko bao quát hết những sắc thái đa diện của thi tài Nguyễn Khuyến . Trong Tiến sĩ giấy nói riêng và trong thơ tự trào của ông nói chung, cái hài thường bị cái bi lấn lướt. Điều đó cũng làm cho tính trữ tình, sự liên kết giữa hai phẩm chất trào phúng và trữ tình trong các bài thơ trào phúng của ông trở thành thuần thục, ý thơ như còn đọng mãi trong lòng người đọc.
Vì vậy, Nguyễn Khuyến tự trào, tự giễu cợt mình, về mặt khách quan, cũng chính là đang trào phúng cả một từng lớp đại diện cho một xã hội thối nát, một nền học vấn đã hết thời, và một giai cấp đang từng bước xong xuôi vai trò lịch sử. Danh vị tiến sĩ nay đã trở thành trò hề, trở thành thứ đồ chơi để dứ thằng cu, nhưng mà mỗi lần nhìn thấy thứ hình nộm đấy, vị Tam nguyên lừng lẫy một thời, vị quan đại thần của triều đại đương thời lại cứ tưởng như người ta đang đem mình ra để đùa bỡn:
Rõ chú hoa man khéo vẽ trò
Bỡn ông nhưng mà lại dứ thằng cu.
(Vịnh tiến sĩ giấy, I)
Nghĩ mình cũng gớm cho mình nhỉ
Thế cũng bia xanh, cũng bảng vàng.
(Tự trào)
Có nhẽ Nguyễn Khuyến là người trí thức trước nhất trong thời đại ông có được cái nhìn tỉnh táo tương tự. Ko phải người trí thức nào trong cơn phong ba của lịch sử cũng trông thấy được những hạn chế thế tất của giai cấp mình, thừa nhận sự bất lực của nó trước thực tiễn lịch sử. Nguyễn Khuyến lớn chính vì ông đã sớm trông thấy tất cả những điều đó.
Rõ ràng, kế bên màu sắc bi, hài, tự trào thấm đẫm chất trữ tình, thơ trào phúng Nguyễn Khuyến còn mang tính triết lý thâm thúy về nhiều vấn đề xã hội, trong đó nổi trội là triết lý về thân phận của người trí thức, của lớp nho sĩ cuối mùa từng lớp mang trong số phận của mình thảm kịch có tính chất nhân loại ở buổi giao thời dưới cơ chế thực dân nửa phong kiến.
Nguyễn Khuyến đã tự phản tỉnh mình, tự ý thức được thân phận con người thừa của mình, thấy mình là một hủ nho trong thời buổi mới. Tự ti con người thừa, con người vô trò trống phải tới Nguyễn Khuyến và đặc thù Tú Xương sau này mới thật sự rõ nét.
Tuy nhiên về chủ đề này giữa hai thi sĩ có những khác lạ cơ bản. Tú Xương cũng có bài thơ Tiến sĩ giấy nhưng hình tượng nhân vật của ông ko có lớp nghĩa tự trào, ko có màu sắc thảm kịch và ít cụ thể khắc họa mang tính tiêu biểu.
Con người ko có duyên phận với khoa cử này đứng ở thế đối lập với những kẻ mang danh khoa giáp nhưng mà ko phải là người trong cuộc, người ở trên nhìn xuống như Nguyễn Khuyến. Vì vậy ông Tú có thể chửi thẳng nhưng mà ko e ngại và cũng ko hề có chút đau xót cho nhân vật bị trào phúng :
Ông đỗ khoa nào, ở xứ nào ?
Thế nhưng mà hoa hốt với trâm bào ?
Mỗi năm ngày tết trung thu tới
Tôi vẫn quen ông chẳng muốn chào.
Có thể thấy, hình tượng Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến mang tính đa nghĩa, giàu liên tưởng và cũng là hình tượng có tính tiêu biểu và tính nói chung cao độ hơn. Điểm chung giữa hai tác giả chính là tấm lòng ưu ái suốt đời trằn trọc vì dân, vì nước được trình bày phong phú qua những bài thơ giàu trị giá nghệ thuật.
Tiến sĩ giấy ko chỉ là thành tựu nghệ thuật tiêu biểu của thơ Nguyễn Khuyến nhưng mà còn là một trong những hình tượng tiêu biểu có trị giá nhất của văn học trào phúng Việt Nam ở thời đoạn đỉnh cao. Tiến sĩ giấy cũng ko chỉ có ý nghĩa nhất thời, chỉ diễn ra trong thời đại của Tam nguyên Yên Đổ nhưng mà còn là hình tượng nghệ thuật mang trị giá phổ thông, chỉ những kẻ vẻ ngoài mang danh của người có học vấn cao nhất nhưng thực chất bên trong lại ko tương xứng với cái nhãn nhưng mà mình đang mang.
Những nhân vật đó thời nào cũng có, đặc thù trong những thời đoạn nhưng mà những trị giá thật giả lộn lạo, đồng tiền lên ngôi, thời kỳ nhưng mà con người được định giá bằng đủ thứ danh hiệu hình thức thì loại người đó càng nhiều. Họ có thể là những kẻ sắm danh bán tước, những tiến sĩ giả, nhưng họ cũng có thể là những người đi học thật nhưng tài năng thấp kém và Nguyễn Khuyến chính là người trước nhất đã tổng kết hiện tượng xã hội đó thành một hình tượng nghệ thuật tiêu biểu tượng trưng cho mọi thời đại. Điều đó đã khẳng định trị giá thông minh và sức sống vững bền muôn thuở của thơ ca Tam nguyên Yên Đổ.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 3
Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một người vốn từ nhỏ thông minh, hiếu học, ông đỗ đạt rồi ra làm quan, ông nổi tiếng rằng thanh liêm và có lối sống thân thiện chan hòa với nhân dân. Nguyễn Khuyến đã để lại một kho tàng các tác phẩm cho Việt Nam như Quế sơn thi tập, Yên đỗ thi tập, những bài thơ vịnh mùa thu. Trong số các tác phẩm của ông, bài thơ Tiến sĩ giấy vừa mang âm hưởng trào phúng lại mang sự khôi hài dí dỏm, dễ đi vào lòng người, và đói với tất cả mọi từng lớp độc giả.
Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến, được biết tới với nhiều ý nghĩa không giống nhau. Mặc dù chỉ là cách nói ẩn dụ nhẹ nhõm nhưng hiện thực của một thời đoạn cảu xã hội, một thực trạng đang lan tràn, ngay cả tới thời kì này vẫn tồn tại.
Với cách mở đầu đầy bất thần, hình ảnh tiến sĩ giấy xuất hiện nhưng lại ngụ theo một ý nghĩa khác. Chúng ta người nào cũng biết tiến sĩ giấy là đồ chơi dành cho trẻ em mỗi lúc trung thu, vậy nhưng mà tiến sĩ giấy trong bài thư lại mang một ý nghĩa giễu:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Ông tiến sĩ ở đây có tất cả mọi thứ nhưng mà một ông tiến sĩ thật ngoài đời có, có cờ, biển , đai cân và cũng được gọi là ông nghè cũng được xưng danh lớn. Nếu như với ý tả thực thì người ta chỉ hiểu thuần tuý ở đây chính là hình ảnh của một ông tiến sĩ tầm thường, được vua ban cho bổng lộc chức danh, uy nghi.
Nhưng “ từ cũng” xuất hiện bốn lần trong bài thơ làm cho độc giả tò mò, rằng chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng ngụ ý của Nguyễn Khuyến ở đây chính là, ông tiến sĩ này làm bằng giấy, cũng có đủ mọi thứ để giống với một ông tiến sĩ thật nhưng thực ra lại là một tiến sĩ giấy, chẳng có tài năng phẩm hạnh gì
Tiếp tới hai câu tiếp theo , Nguyễn Khuyến lại tiếp tục mô tả về hình ảnh đấy:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Lại tiếp tục mang sắc thái trào phúng, Nguyễn Khuyến giảng giải cho chúng ta hiểu, chỉ cần mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi có thể cắt dán vẽ nặn ra hình của ông tiến sĩ một cách dễ dàng. Còn với mảnh giấy thì cũng đủ để làm nên “thân giáp bảng “ và khuôn mặt của một tiến sĩ giấy là “ văn khôi” thông minh đức độ.
Nhưng một ông tiến sĩ ở ngoài đời thực ko chỉ có một mảnh giấy , cũng ko thể dùng mấy miếng giấy nhưng mà tạo thành, vỏ của nó có thể giống tiến sĩ nhưng ruột lại trống rỗng. Tương tự, một tiến sĩ ở ngoài đời là người chịu bao nhiêu năm đèn sách khổ luyện, bao khó khăn vất vả rồi mới trở thành tiến sĩ, từ đó ta thấy được sự đối lập hoàn toàn giữa tiến sĩ giấy và tiến sĩ thật.
Ko còn chọn cách nói xa xăm nữa, Nguyễn Khuyến đi sâu vào nhận định bên trong xem tiến sĩ giấy có những gì:
Tấm thân xiêm sao sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Mọi thứ bên trong tiến sĩ giấy xuất hiện với: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy. Đó là nhằm vào những kẻ khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì.
Ý nghĩa trào phúng, châm biếm thâm thúy của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ. Thì ra một tiến sĩ nhưng mà cũng sắm được bằng tiền, nên chỉ là tiến sĩ trên giấy tờ, nhưng làm sao có thể đánh đổi với bao nhiêu năm dùi mài kinh sử.
Hình ảnh tiến sĩ giấy ở trong các dịp lễ trung thu lễ tết chỉ là cái cớ cho tác giả đi tới những ngụ ý sâu xa. “ tiến sĩ giấy– những con người ko tự bản thân mình nhưng mà đi lên lại có mặt khắp mọi nơi, ngay ở cả những nơi ngặt nghèo và quan trọng nhất. Nhưng có nhẽ hai cấu kết mới chính là những gì nhưng mà Nguyễn Khuyến muốn nói thẳng ra
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, và phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân. Người ta có thể nghĩ sâu xa về việc Nguyễn Khuyến cũng là một ông nghề đich thực , một người có đức có tài, nhưng trước hoàn cảnh và vận mệnh tổ quốc lại đành ngậm ngùi buông xuôi.
Những ngôn từ hình ảnh tạo ra nụ cười mỉa mai chát đối với một bộ phận trong xã hội phong kiến thời xưa. Giọng thơ nhẹ nhõm nhưng lại mang tính chất trào phúng sâu cay, mỗi câu mỗi từ ngày càng đưa độc giả nhìn nhận vấn đề một cách sâu xa.
Trên đây là bài viết phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến. Kỳ vọng bài viết sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình học tập và rèn luyện. Nếu có thắc mắc gì thì hãy để lại bên dưới phần bình luận nhé!
Phân mục: Hỏi đápt
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
Xem thêm: Thời kì đóng quỹ ht tt là gì
[rule_{ruleNumber}]
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
[rule_{ruleNumber}]
[box type=”note” align=”” class=”” Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến” src=”https://vi.wikipedia.org/w/index.php?search=Ph%C3%A2n%20t%C3%ADch%20b%C3%A0i%20th%C6%A1%20Ti%E1%BA%BFn%20s%C4%A9%20gi%E1%BA%A5y%20c%E1%BB%A7a%20Nguy%E1%BB%85n%20Khuy%E1%BA%BFn%20&title=Ph%C3%A2n%20t%C3%ADch%20b%C3%A0i%20th%C6%A1%20Ti%E1%BA%BFn%20s%C4%A9%20gi%E1%BA%A5y%20c%E1%BB%A7a%20Nguy%E1%BB%85n%20Khuy%E1%BA%BFn%20&ns0=1″>
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến -
Tiến sĩ giấy là một trong những bài thơ tiêu biểu, giúp đưa thơ của Nguyễn Khuyến tới gần hơn với nhiều độc giả. Trong bài viết sau, hãy cùng bangtuanhoan.edu.vn phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy để thấy rõ tài nghệ của thi sĩ Nguyễn Khuyến nhé!
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 1
Trung thu trăng sáng như gương. Tết Trung thu là Tết của trẻ nhỏ, người lớn thường bày cỗ trông trăng và làm nhiều đổ chơi cho các em. Ngày xưa, để khuyến khích con cháu chăm lo học hành, ông bà, cha mẹ hay tặng thứ đồ chơi đặc thù là hình nộm ông tiến sĩ, gọi là ông tiến sĩ giấy hay ông nghè tháng Tám. Chỉ cần vài que tre, năm ba miếng giấy màu là bàn tay khôn khéo của nghệ nhân đã làm ra bộ dạng ông tiến sĩ ở thời khắc vinh quang nhất: lúc vinh quy bái tổ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến. Nhưng trào phúng thường phải ngụ trữ tình mới hay. Mọi người đều biết Tam Nguyên Yên Đổ cũng là một ông nghè nổi tiếng tài giỏi, thừa hiểu tiến sĩ giấy chỉ là thứ đồ chơi cho trẻ em, vậy nhưng mà sao còn làm thơ giễu?
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến viết:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Tác giả đang tả thực ông tiến sĩ giấy với đủ các thứ sang trọng vua ban cho ngày vinh quy như cờ, biển, đai cân và cũng gọi là ông nghè. Vì sao chỉ trong hai câu nhưng mà thi sĩ lại dùng một loạt bốn từ cũng? Đọc lên âm điệu giống như trình bày thái độ ngạc nhiên trước một sự lạ.
Người đọc ngầm hiểu là trong đời có những ông tiến sĩ những ông nghè thật, xứng đáng với các thứ cờ, biển, đai cân đó, còn ông tiến sĩ này tuy cũng đầy đủ các thứ và cũng được người đời gọi bằng ông nghè nhưng chẳng có chút trị giá nào, vì đó chỉ là một ông nghè giả làm bằng giấy.
Nghĩa đen là thế, còn nghĩa bóng là tuy cũng có đủ thứ quý giá thật đấy nhưng tài cán, tiết hạnh chẳng ra gì. Ngụ ý thâm thuý của Nguyễn Khuyến là vừa tả hình dáng ông tiến sĩ giấy, vừa gợi cho người đọc liên tưởng tới những kẻ tuy mang danh tiến sĩ, áo mũ xênh xang nhưng thật sự chẳng có một tí tài đức nào.
Hai câu thực tiếp tục tăng trưởng ý nghĩa đấy :
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Với vài mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi bồi bồi, dán dán thành hình một ông tiến sĩ giấy, mặt mũi phết màu trắng rồi dùng màu son tô điểm cho đẹp. Phần đấy là giả. Còn thân giáp bảng (giáp bảng là bảng thứ nhất sơn vàng nên còn được gọi là bảng vàng), dùng để ghi danh những người đỗ đại khoa, từ tiến sĩ trở lên.
Văn khôi tức là tài giỏi về văn học. Mặt văn khôi là cách gọi những tiến sĩ có tài xứng với học vị cao quý đó. Làm nên thân giáp bảng và điểm rõ mặt văn khôi đâu phải chĩ cần mấy mảnh giấy và vài nét son nhưng mà thành. Phải bao năm đèn sách, có lúc suốt cả đời, lại phải là kẻ thông minh, tài cao, chí lớn, gặp thầy gặp bạn mới thành danh chứ đâu có dễ dàng gì.
Tuy vậy, ở đời ko ít những vị tiến sĩ bằng xương bằng thịt, học hàm học vị hẳn hoi nhưng cũng chẳng khác gì loại tiến sĩ giấy. Cái thân giáp bảng và mặt văn khôi chẳng qua cũng chỉ là kết quả của những mảnh giấy do chạy chọt bằng thế lực đồng tiền và những nét son vẽ vời bôi bác để che mắt người đời. Dù sao, cái thật và cái giả ở đây cũng vẫn còn lộn lạo, chưa phân biệt rành mạch! Cái giả chưa được tác giả đem ra phê phán.
Hai câu luận:
Tấm thân xiêm ảo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Ko còn lấp lửng, xa xăm nữa, từ mô tả bên ngoài, thi sĩ đã đi vào nhận định bên trong, vẫn nói vể ông tiến sĩ giấy như: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy nhưng mà chĩa thẳng vào các vị khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì xứng đáng với danh vị cao quý đấy.
Vậy nhưng mà cũng vênh vang với Gái danh ông nghè, ông thám, thì quả là cái giá khoa danh đấy quá rẻ, quá hời, chĩ nhờ dịp may nhưng mà sắm được. Ý nghĩa trào phúng, châm biếm sâu cay của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ.
Như thế là ko phải chỉ tới Tết Trung thu mới xuất hiện hàng loạt rrhững ông tiến sĩ giấy, nhưng mà tiến sĩ giấy hằng ngày có mặt khắp nơi. Trong đám quan lại của triều đình nhà Nguyễn cuối thế kĩ XIX, thiếu chi thân giáp bảng, mặt văn khôi nhưng cũng chẳng hơn gì loại tiến sĩ giấy.
Lớp trước sợ giặc, hèn nhát đầu hàng. Lớp sau dựa vào lí lẽ tùy thời, ra làm quan với triều đình bù nhìn, ngoan ngoãn chấp nhận kiếp làm tay sai cho thực dân Pháp. Tới đây thì xiêm áo ko chỉ nhẹ, khoa danh ko chỉ hời nhưng mà đã thành dơ bẩn. Cho nên tác giả mới kết thúc bài thơ bằng hai câu nhận xét thâm thuý:
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Trở lại với tựa đề bài thơ và hai nhân vật một hiện, một ẩn là ông tiến sĩ giấy và ông tiến sĩ bằng xương bằng thịt, chúng ta thấy trị giá chẳng khác gì nhau.
Có một điều lạ là giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, hể hả nhưng mà phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân.
Bởi cụ cũng là một ông nghè thực thụ, hơn nữa là Tam Nguyên Yên Đổ nổi danh, nhưng trước tình cảnh tang thương của tổ quốc lúc bấy giờ, cũng đành thở dài ngậm ngùi, buông xuôi, bất lực.
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ là lời bình phẩm theo kiểu nâng nhân vật lên cao để rồi bật ra cái cười mỉa mai chua chát, đắng cay lúc phải phơi bày sự thực là tiến sĩ thật hay tiến sĩ giấy giờ đây cũng đểu là thứ đồ chơi nhưng mà thôi! Nỗi đau tuy chưa chảy thành nước mắt nhưng cứ rưng rức ở trong lòng thi sĩ.
Bài thơ Tiến sĩ giấy mới đọc qua tưởng chỉ ià một bài thơ vịnh vật thuần tuý nhưng suy ngẫm kĩ, ta sẽ thấy nó hàm ẩn chất trào phúng trữ tình sâu thẳm, thật đáng trân trọng.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 2
Tam nguyên Yên Đổ cũng là người có nhiều bài thơ mang ý vị tự trào vào loại hay và tiêu biểu nhất trong văn học dân tộc. Tiến sĩ giấy chính là một trong những tác phẩm tương tự. Bài thơ trình bày tài năng nghệ thuật của một tác gia trào phúng bậc thầy và mang ý nghĩa thời đại rõ rệt.
Xã hội nhưng mà Nguyễn Khuyến sống là xã hội thực dân nửa phong kiến với những biểu lộ nhố nhăng, kệch cỡm. Ở đó mọi trị giá đạo đức truyền thống đã bị xáo trộn, còn cái mới lại mang khuôn mặt của kẻ xâm lược. Ngòi bút trầm lặng nhưng mà sâu cay của Nguyễn Khuyến đã chĩa mũi nhọn vào những chỗ trọng yếu nhất của cái ung nhọt đó.
Trong Tiến sĩ giấy thi sĩ đã đem ra trào phúng, châm biếm, hạ bệ thần tượng cao nhất của cả một thiết chế xã hội đã tồn tại hàng mấy trăm năm – ông tiến sĩ. Đây là một nhân vật rất thân thuộc của xã hội phong kiến Việt Nam.
Đạt tới học vị tiến sĩ là niềm vinh quang ko chỉ của bản thân từng con người nhưng mà của cả một dòng tộc, một địa phương, được cả xã hội vinh danh, khoác lên mình những ánh hào quang chói lọi. Đó vốn là những con người có tài năng, chứa đựng trong mình những tri thức của thời đại và tất cả những tài năng và tri thức đó sẽ được đem ra để phục vụ tổ quốc, phục vụ xã hội.
Đã có biết bao ông tiến sĩ trở thành trụ cột của tổ quốc, của dân tộc, trở thành nguyên khí quốc gia, được ghi tên tuổi, công trạng trên bia đá, sử xanh. Nhưng tới thời đại của Nguyễn Khuyến mọi chuyện đã thay đổi, những trị giá truyền thống đã dần mai một, hoặc đang từng bước tan vỡ.
Nho học, khoa cử đã xuống cấp, ko còn được coi trọng, mọi thứ đã có thể dùng tiền để sắm bán, đổi chác, xuất hiện trong xã hội nhiều kẻ chỉ có hư danh nhưng mà ko có thực học. Kẻ có thực tài, chữ nghĩa đầy mình thì học vị tiến sĩ chỉ còn là cái danh hão, cũng đành khoanh tay ngồi nhìn thời cuộc xoay vần, tri thức sách vở cũ rích ko còn có lợi ích gì trong một bối cảnh mới.
Tất cả những điều đó đã được Nguyễn Khuyến trình bày trong bài thơ Tiến sĩ giấy bất hủ của ông.
Nhìn trên ý nghĩa bề mặt văn bản bài thơ có thể thấy nhân vật nhưng mà Tam nguyên Yên Đổ hướng tới để tạo nên tiếng cười là những đồ chơi dân gian – hình nộm ông tiến sĩ làm bằng giấy dành cho trẻ em trong những dịp tết trung thu.
Làm loại đồ chơi này, các nghệ nhân dân gian muốn khơi dậy ở trẻ em lòng hiếu học và ý chí phấn đấu để đạt tới vinh quang của nền học vấn thời đại, hiến dâng tài năng cho đời, đem lại thú vui cho ông bà, cha mẹ, vinh quang cho dòng tộc, tổ tiên.
Tương tự, hình ảnh ông nghè tháng Tám là một hình ảnh mang tính truyền thống rất đẹp. Ở hai câu đề, Nguyễn Khuyến chưa nói thẳng cho người đọc biết rõ người được ông giới thiệu trong bài thơ là người nào. Nhân vật này có đủ cờ, biển, cân, đai, lọng xanh, ghế chéo đích thị là một vị tiến sĩ uy phong mới được ghi danh đỗ đầu trên bảng rồng:
Cũng cờ, cũng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào.
Biển là tấm gỗ sơn son thếp vàng có khắc bốn chữ ân tứ vinh quy. Cẩn là cái khăn. Đai là cái vòng đeo ngang lưng ở ngoài áo chầu. Hết thảy đều là những thứ cao quý vua ban cho người đỗ tiến sĩ để vinh quy bái tổ. Nhân vật có vẻ vẻ ngoài vừa uy nghi, vừa phô trương tự mãn.
Tuy nhiên, điệp từ cũng xuất hiện với mật độ dày đặc và ẩn chứa ý vị mỉa mai mở đầu bộc lộ thái độ của tác giả, làm cho ta thấy có điều gì đó thất thường ở vị tiến sĩ này. Từ cũng được nhấn mạnh, được đưa lên đầu câu, chỉ sự giống nhau, lặp lại của hiện tượng, liên kết với ba từ có kém người nào làm cho con người có học vị cao này có cái vẻ của sự giả dối, học đòi. Tới hai câu sau mọi việc đã trở thành rõ ràng hơn.
Nhân vật cũng biển cũng đai cân kia hóa ra chỉ là một ông tiến sĩ giấy, vẻ ngoài y hệt như tiến sĩ thật nhưng thực chất bên trong lại rỗng tuếch chẳng có gì. Cái chất liệu làm nên con người ông đơn giản chỉ là từ mấy mảnh giấy và một ít son diêm dúa:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Trong hai câu thực này, nghệ thuật đối được Nguyễn Khuyến sử dụng hết sức đắc địa. Mảnh giấy đối với thân giáp bảng, nét son đối với mặt văn khôi. Giáp bảng là bảng thông báo kết quả thi cử ngày xưa, còn được gọi một cách trang trọng là bảng rồng.
Thân giáp bảng là người đỗ đạt cao nhưng thực chất ở đây chỉ được chế tạo từ một mảnh giấy vụn. Còn chỉ bằng vài nét son là có thể tạo nên mặt văn khôi – chỉ người đứng đầu làng văn.
Nguyễn Khuyến đã đặt những sự vật có trị giá khác hẳn nhau vào trong một kết cấu song hành, đối lập, cho mọi người thấy được việc tạo ra một ông tiến sĩ giả bằng giấy thực chẳng khó khăn gì, qua đó trình bày tính chất rẻ mạt, vô nghĩa của danh hiệu tiến sĩ thực của cái thời cuối phong kiến đầu thực dân này.
Ông nghè tháng Tám có dung mạo bên ngoài y hệt như tất cả các ông tiến sĩ thật nhưng cái thực học chỉ nhẹ hều như mảnh giấy và vết son nhưng mà thôi. Thi sĩ đã mượn hình ảnh của ông tiến giấy để nói về ông tiến sĩ thật đương thời, vạch trần thực chất giả dối của nhân vật bằng cách chỉ ra tranh chấp giữa hình thức vẻ ngoài lộng lẫy, hào nhoáng được che giấu hết sức tinh xảo và cái thực chất bên trong sáo rỗng, đáng thương hại của nhân vật.
Đối với kẻ theo đòi chuyện học hành thì danh hiệu tiến sĩ là niềm vinh quang nhưng mà muốn đạt được nó thì người quân tử phải ko ngừng tự học hành rèn luyện, có tri thức thông kim bác cổ, có tài năng xuất chúng để ra giúp dân, giúp nước. Có biết bao người đã theo đòi học hành siêng năng suốt đời nhưng mà vẫn ko đạt được vinh hạnh đó. Nhưng nay thì đã khác, cái danh hiệu đấy đã bị người đời khinh thường, khinh rẻ:
Tấm thân xiêm áo sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Tới hai câu luận này, Nguyễn Khuyến dường như đã chuyển từ việc mô tả khách quan sang việc nhận định chủ quan. Chỉ qua hai cụm từ cảm thán: sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời dường như trị giá của ông nghè đã có thể mang ra cân đo, đong đếm. Ngày xưa kẻ lao tâm khổ tứ để đỗ đạt khoác trên thân tấm áo vua ban nhưng mà cảm thấy trách nhiệm nặng nề, thì nay kẻ sắm danh bán tước khoác lên mình tấm áo đấy nhưng mà sao lại thấy .
Đơn giản bởi nó là thứ giả. Ko phải tình cờ lúc mô tả một ông tiến sĩ bằng giấy nhưng thi sĩ vẫn phải luôn gắn vào đó từ thân (thân giáp bảng) hoặc tấm thân (tấm thân xiêm áo), chính để tạo nên sự so sánh. Nhưng sao những lời lẽ tưởng như chủ quan giễu, mỉa mai trên lại như cũng đang nhuốm những ngậm ngùi, chua chát, cảm thán thời thế và thi sĩ dường như đang buồn cho chính mình vậy?
Sáu câu thơ trên như một chiếc đòn bẩy để hai câu thơ cuối buông ra một lời kết luận khiến người đọc sững sờ:
Ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe,
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Ở đây, thêm một lần nữa tác giả tiếp tục khắc họa sâu thêm sự đối lập, tương phản gay gắt giữa cái bên ngoài và thực chất thật của ông tiến sĩ. Cụm từ ghế chéo lọng xanh vẫn gây cho người đọc ấn tượng về dáng vẻ oai vệ vốn có của nhân vật có học vấn cao nhất đương thời. Nhưng lần nâng lên cuối cùng này cũng sẽ là lần Nguyễn Khuyến giáng cho nhân vật trào phúng đòn hạ bệ chí mạng nhất. Giọng điệu mỉa mai, khôi hài của hai chữ bảnh chọe đã làm thịt chết, đã vạch rõ cái uy phong của vị tiến sĩ kia thực chất chỉ là cái mẽ giả dối bên ngoài :
Tưởng rằng đồ thật hóa đồ chơi.
Thật là một hình ảnh thảm hại! Cái kẻ nhưng mà ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe đấy hóa ra là một thứ con rối chịu để kẻ khác giật dây nhưng mà thôi. Cái xã hội bát nháo đấy, cái thứ triều đình bù nhìn toàn những quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề đấy nhất mực chỉ có thể sản sinh ra cái thứ hàng mã này.
Nhưng mà cái kẻ đứng đằng sau giật dây tất cả lũ rối người đấy từ trên xuống dưới ko người nào khác chính là bè lũ thực dân cướp nước. Nguyễn Khuyến đã nhìn thấy tất cả điều đó và ông kín đáo đưa ra trào phúng đại diện ưu tú nhất nhưng đã trở thành lỗi thời của cái thiết chế đó.
Tam nguyên Yên Đổ đã táo tợn đưa vào trong thơ mình những từ hư, lời nói khẩu ngữ kiểu như: cũng…cũng, kém người nào, sao nhưng mà nhẹ, đấy mới hời, tưởng rằng…, đưa chất văn xuôi, chất thế tục vào trong một thể thơ có tính ước lệ, tượng trưng cao như thơ Đường luật, làm cho thể thơ này trở thành thân thiện hơn, giàu trị giá hiện thực hơn.
Thi sĩ phát hiện tranh chấp đáng cười ở nhân vật qua những nét đối lập của sự đồng dạng, giống nhau, (tiến sĩ thật – tiến sĩ giấy). Đó là những tranh chấp, những điều lố lỉnh gây cười có ngay trong bản thân nhân vật nhưng mà chính nó ko hề ý thức được.
Lối trào phúng của ông già Yên Đổ là lối trào phúng gián tiếp, kín đáo và thâm thúy, ý định trào phúng của người viết ko bộc lộ trên bề mặt văn bản nhưng mà chìm sâu sau những hình ảnh và từ ngữ. Muốn hiểu được tiếng cười của ông, buộc phải qua những bước “giải mã”, suy đoán, bóc tách từng lớp ngôn từ, ẩn ngữ với những ẩn dụ, phúng dụ…
Để trông thấy thực chất của loại tiến sĩ thật dưới cơ chế nửa thực dân phong kiến thì phải có tri thức về thứ đồ chơi trung thu của trẻ nhỏ – hình nộm ông nghè tháng Tám; hay muốn biết về thân phận vua hề, quan nhọ dưới cơ chế thực dân nô lệ thì phải hiểu nghệ thuật chèo, đặc thù là hề chèo (bài thơ Lời vợ người hát phường chèo) v.v…
Rõ ràng, để có được sự thành công lúc sử dụng lối trào phúng này, tác giả phải là người trong cuộc, phải am tường nhân vật, nếu ko sẽ tạo nên những cú đánh trượt. Nguyễn Khuyến hiểu nhân vật thâm thúy tương tự chính vì ông là con đẻ của cơ chế khoa cử triều Nguyễn và là người đạt tới đỉnh cao vinh quang của học vấn đương thời.
Nhưng con người đấy đã dần đánh mất niềm tin vào cơ chế, vào triều đình, vào vốn học vấn của mình trước thực tiễn lịch sử, trong khi tất cả vũ khí vật chất và ý thức, tất cả thế xử sự truyền thống tồn tại hàng nghìn năm của dân tộc đã bị quân thù mới bẻ gãy một cách dễ dàng.
Ông cũng cảm thấy nghi ngờ cả tài năng, sức lực của lớp người đại diện cho tinh hoa của cơ chế đấy và nghi ngờ chính bản thân mình. Bởi trong số những ông nghè tháng Tám hết thời đấy có cả bản thân Nguyễn Khuyến nhưng tất nhiên ông Tam nguyên phủ Yên Đổ hoàn toàn khác với những kẻ hữu danh vô thực đương thời.
Điều ấn tượng và lạ mắt ở đây là cái khôi hài đấy xuất phát từ trong lòng nhân vật bị phê phán. Sự phủ định rõ ràng còn có thêm màu sắc tự phủ định. Tính bi hài của hình tượng văn học nhờ vậy càng trở thành thâm thúy gấp bội.
Tính tự trào của bài thơ cũng hé mở cho ta nhận thấy, nghe thấy, chứng kiến một cuộc hội thoại và một cuộc tự hội thoại của thi sĩ với chính mình – tiếng nói phản tỉnh của một người trong cuộc. Đó cũng chính là tiếng nói phản chính thống, một hành vi tưởng như là nói ngược nhưng thực chất lại phản ánh một cách chuẩn xác nhất thực chất của xã hội và sự tha hóa của lớp người đại diện cho tinh hoa của thiết chế đương thời.
Tiến sĩ giấy là biểu lộ rõ nhất của tiếng nói tự trào.Nguyễn Khuyến đã lấy việc khách thể hóa bản thân để bộc lộ tâm trạng mình. Tiếng nói lưỡng phân đa chiều, vừa hướng nội, vừa hướng ngoại này chỉ có được lúc con người tự ý thức được tình trạng bi hài của mình trước thực tiễn lịch sử, nó bộc lộ những day dứt, trằn trọc, những tranh chấp trong chính bản thân thi sĩ, bỏ xa kiểu con người đơn nhất trong văn học trung đại.
Trong văn học trào phúng, phê phán và phủ định điều này cũng chính là để khẳng định, bảo vệ một chân lí nào đó. Nguyễn Khuyến châm biếm, đả phá cái giả Nho, cái vô dụng, chính là để khẳng định cái chân Nho, khẳng định những trị giá truyền thống của dân tộc, khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của riêng mình để tự phản tỉnh trước thực tiễn của sự khủng hoảng các trị giá đạo đức đương thời.
Mỹ học về cái hài dường như ko bao quát hết những sắc thái đa diện của thi tài Nguyễn Khuyến . Trong Tiến sĩ giấy nói riêng và trong thơ tự trào của ông nói chung, cái hài thường bị cái bi lấn lướt. Điều đó cũng làm cho tính trữ tình, sự liên kết giữa hai phẩm chất trào phúng và trữ tình trong các bài thơ trào phúng của ông trở thành thuần thục, ý thơ như còn đọng mãi trong lòng người đọc.
Vì vậy, Nguyễn Khuyến tự trào, tự giễu cợt mình, về mặt khách quan, cũng chính là đang trào phúng cả một từng lớp đại diện cho một xã hội thối nát, một nền học vấn đã hết thời, và một giai cấp đang từng bước xong xuôi vai trò lịch sử. Danh vị tiến sĩ nay đã trở thành trò hề, trở thành thứ đồ chơi để dứ thằng cu, nhưng mà mỗi lần nhìn thấy thứ hình nộm đấy, vị Tam nguyên lừng lẫy một thời, vị quan đại thần của triều đại đương thời lại cứ tưởng như người ta đang đem mình ra để đùa bỡn:
Rõ chú hoa man khéo vẽ trò
Bỡn ông nhưng mà lại dứ thằng cu.
(Vịnh tiến sĩ giấy, I)
Nghĩ mình cũng gớm cho mình nhỉ
Thế cũng bia xanh, cũng bảng vàng.
(Tự trào)
Có nhẽ Nguyễn Khuyến là người trí thức trước nhất trong thời đại ông có được cái nhìn tỉnh táo tương tự. Ko phải người trí thức nào trong cơn phong ba của lịch sử cũng trông thấy được những hạn chế thế tất của giai cấp mình, thừa nhận sự bất lực của nó trước thực tiễn lịch sử. Nguyễn Khuyến lớn chính vì ông đã sớm trông thấy tất cả những điều đó.
Rõ ràng, kế bên màu sắc bi, hài, tự trào thấm đẫm chất trữ tình, thơ trào phúng Nguyễn Khuyến còn mang tính triết lý thâm thúy về nhiều vấn đề xã hội, trong đó nổi trội là triết lý về thân phận của người trí thức, của lớp nho sĩ cuối mùa từng lớp mang trong số phận của mình thảm kịch có tính chất nhân loại ở buổi giao thời dưới cơ chế thực dân nửa phong kiến.
Nguyễn Khuyến đã tự phản tỉnh mình, tự ý thức được thân phận con người thừa của mình, thấy mình là một hủ nho trong thời buổi mới. Tự ti con người thừa, con người vô trò trống phải tới Nguyễn Khuyến và đặc thù Tú Xương sau này mới thật sự rõ nét.
Tuy nhiên về chủ đề này giữa hai thi sĩ có những khác lạ cơ bản. Tú Xương cũng có bài thơ Tiến sĩ giấy nhưng hình tượng nhân vật của ông ko có lớp nghĩa tự trào, ko có màu sắc thảm kịch và ít cụ thể khắc họa mang tính tiêu biểu.
Con người ko có duyên phận với khoa cử này đứng ở thế đối lập với những kẻ mang danh khoa giáp nhưng mà ko phải là người trong cuộc, người ở trên nhìn xuống như Nguyễn Khuyến. Vì vậy ông Tú có thể chửi thẳng nhưng mà ko e ngại và cũng ko hề có chút đau xót cho nhân vật bị trào phúng :
Ông đỗ khoa nào, ở xứ nào ?
Thế nhưng mà hoa hốt với trâm bào ?
Mỗi năm ngày tết trung thu tới
Tôi vẫn quen ông chẳng muốn chào.
Có thể thấy, hình tượng Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến mang tính đa nghĩa, giàu liên tưởng và cũng là hình tượng có tính tiêu biểu và tính nói chung cao độ hơn. Điểm chung giữa hai tác giả chính là tấm lòng ưu ái suốt đời trằn trọc vì dân, vì nước được trình bày phong phú qua những bài thơ giàu trị giá nghệ thuật.
Tiến sĩ giấy ko chỉ là thành tựu nghệ thuật tiêu biểu của thơ Nguyễn Khuyến nhưng mà còn là một trong những hình tượng tiêu biểu có trị giá nhất của văn học trào phúng Việt Nam ở thời đoạn đỉnh cao. Tiến sĩ giấy cũng ko chỉ có ý nghĩa nhất thời, chỉ diễn ra trong thời đại của Tam nguyên Yên Đổ nhưng mà còn là hình tượng nghệ thuật mang trị giá phổ thông, chỉ những kẻ vẻ ngoài mang danh của người có học vấn cao nhất nhưng thực chất bên trong lại ko tương xứng với cái nhãn nhưng mà mình đang mang.
Những nhân vật đó thời nào cũng có, đặc thù trong những thời đoạn nhưng mà những trị giá thật giả lộn lạo, đồng tiền lên ngôi, thời kỳ nhưng mà con người được định giá bằng đủ thứ danh hiệu hình thức thì loại người đó càng nhiều. Họ có thể là những kẻ sắm danh bán tước, những tiến sĩ giả, nhưng họ cũng có thể là những người đi học thật nhưng tài năng thấp kém và Nguyễn Khuyến chính là người trước nhất đã tổng kết hiện tượng xã hội đó thành một hình tượng nghệ thuật tiêu biểu tượng trưng cho mọi thời đại. Điều đó đã khẳng định trị giá thông minh và sức sống vững bền muôn thuở của thơ ca Tam nguyên Yên Đổ.
Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến – Bài làm 3
Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một người vốn từ nhỏ thông minh, hiếu học, ông đỗ đạt rồi ra làm quan, ông nổi tiếng rằng thanh liêm và có lối sống thân thiện chan hòa với nhân dân. Nguyễn Khuyến đã để lại một kho tàng các tác phẩm cho Việt Nam như Quế sơn thi tập, Yên đỗ thi tập, những bài thơ vịnh mùa thu. Trong số các tác phẩm của ông, bài thơ Tiến sĩ giấy vừa mang âm hưởng trào phúng lại mang sự khôi hài dí dỏm, dễ đi vào lòng người, và đói với tất cả mọi từng lớp độc giả.
Tiến sĩ giấy nằm trong phần thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến, được biết tới với nhiều ý nghĩa không giống nhau. Mặc dù chỉ là cách nói ẩn dụ nhẹ nhõm nhưng hiện thực của một thời đoạn cảu xã hội, một thực trạng đang lan tràn, ngay cả tới thời kì này vẫn tồn tại.
Với cách mở đầu đầy bất thần, hình ảnh tiến sĩ giấy xuất hiện nhưng lại ngụ theo một ý nghĩa khác. Chúng ta người nào cũng biết tiến sĩ giấy là đồ chơi dành cho trẻ em mỗi lúc trung thu, vậy nhưng mà tiến sĩ giấy trong bài thư lại mang một ý nghĩa giễu:
Cũng cờ, cúng biển, cũng đai cân,
Cũng gọi ông nghè có kém người nào!
Ông tiến sĩ ở đây có tất cả mọi thứ nhưng mà một ông tiến sĩ thật ngoài đời có, có cờ, biển , đai cân và cũng được gọi là ông nghè cũng được xưng danh lớn. Nếu như với ý tả thực thì người ta chỉ hiểu thuần tuý ở đây chính là hình ảnh của một ông tiến sĩ tầm thường, được vua ban cho bổng lộc chức danh, uy nghi.
Nhưng “ từ cũng” xuất hiện bốn lần trong bài thơ làm cho độc giả tò mò, rằng chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng ngụ ý của Nguyễn Khuyến ở đây chính là, ông tiến sĩ này làm bằng giấy, cũng có đủ mọi thứ để giống với một ông tiến sĩ thật nhưng thực ra lại là một tiến sĩ giấy, chẳng có tài năng phẩm hạnh gì
Tiếp tới hai câu tiếp theo , Nguyễn Khuyến lại tiếp tục mô tả về hình ảnh đấy:
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi.
Lại tiếp tục mang sắc thái trào phúng, Nguyễn Khuyến giảng giải cho chúng ta hiểu, chỉ cần mảnh giấy xanh xanh, đỏ đỏ, người làm đồ chơi có thể cắt dán vẽ nặn ra hình của ông tiến sĩ một cách dễ dàng. Còn với mảnh giấy thì cũng đủ để làm nên “thân giáp bảng “ và khuôn mặt của một tiến sĩ giấy là “ văn khôi” thông minh đức độ.
Nhưng một ông tiến sĩ ở ngoài đời thực ko chỉ có một mảnh giấy , cũng ko thể dùng mấy miếng giấy nhưng mà tạo thành, vỏ của nó có thể giống tiến sĩ nhưng ruột lại trống rỗng. Tương tự, một tiến sĩ ở ngoài đời là người chịu bao nhiêu năm đèn sách khổ luyện, bao khó khăn vất vả rồi mới trở thành tiến sĩ, từ đó ta thấy được sự đối lập hoàn toàn giữa tiến sĩ giấy và tiến sĩ thật.
Ko còn chọn cách nói xa xăm nữa, Nguyễn Khuyến đi sâu vào nhận định bên trong xem tiến sĩ giấy có những gì:
Tấm thân xiêm sao sao nhưng mà nhẹ,
Cái giá khoa danh đấy mới hời.
Mọi thứ bên trong tiến sĩ giấy xuất hiện với: tấm thân nhẹ, cái giá hời bởi làm bằng giấy và bán giá rẻ mạt nhưng ý tứ đã vượt ra ngoài hình hài người giấy. Đó là nhằm vào những kẻ khoác trên mình xiêm áo ông nghè nhưng tài năng, đạo đức nhẹ thênh, suốt đời ko làm nổi việc gì.
Ý nghĩa trào phúng, châm biếm thâm thúy của đoạn thơ tới đây đã trình bày rất rõ. Thì ra một tiến sĩ nhưng mà cũng sắm được bằng tiền, nên chỉ là tiến sĩ trên giấy tờ, nhưng làm sao có thể đánh đổi với bao nhiêu năm dùi mài kinh sử.
Hình ảnh tiến sĩ giấy ở trong các dịp lễ trung thu lễ tết chỉ là cái cớ cho tác giả đi tới những ngụ ý sâu xa. “ tiến sĩ giấy– những con người ko tự bản thân mình nhưng mà đi lên lại có mặt khắp mọi nơi, ngay ở cả những nơi ngặt nghèo và quan trọng nhất. Nhưng có nhẽ hai cấu kết mới chính là những gì nhưng mà Nguyễn Khuyến muốn nói thẳng ra
Ghế chéo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!
Giọng thơ Nguyễn Khuyến rõ ràng có ý phê phán, cười cợt nhưng ko phải phê phán, cười cợt một cách thoải mái, và phảng phất trong lời giễu đấy có cả sự tự giễu bản thân. Người ta có thể nghĩ sâu xa về việc Nguyễn Khuyến cũng là một ông nghề đich thực , một người có đức có tài, nhưng trước hoàn cảnh và vận mệnh tổ quốc lại đành ngậm ngùi buông xuôi.
Những ngôn từ hình ảnh tạo ra nụ cười mỉa mai chát đối với một bộ phận trong xã hội phong kiến thời xưa. Giọng thơ nhẹ nhõm nhưng lại mang tính chất trào phúng sâu cay, mỗi câu mỗi từ ngày càng đưa độc giả nhìn nhận vấn đề một cách sâu xa.
Trên đây là bài viết phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến. Kỳ vọng bài viết sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình học tập và rèn luyện. Nếu có thắc mắc gì thì hãy để lại bên dưới phần bình luận nhé!
Phân mục: Hỏi đápt
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
Xem thêm: Thời kì đóng quỹ ht tt là gì
[rule_{ruleNumber}]
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
[/box]
#Phân #tích #bài #thơ #Tiến #sĩ #giấy #của #Nguyễn #Khuyến
Bạn thấy bài viết Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến có giải quyết đươc vấn đề bạn tìm hiểu không?, nếu không hãy comment góp ý thêm về Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến bên dưới để bangtuanhoan.edu.vn có thể chỉnh sửa & cải thiện nội dung tốt hơn cho độc giả nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website bangtuanhoan.edu.vn
Nhớ để nguồn: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến tại bangtuanhoan.edu.vn
Chuyên mục: Kiến thức chung