Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ

Bởi
Bạn đang xem: Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ tại bangtuanhoan.edu.vn

Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ là một nội dung quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 12. Qua phần soạn bài dưới đây, các em sẽ biết cách viết bài nghị luận hay, nội dung thâm thúy, giàu sức thuyết phục.

SOẠN BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Mục tiêu của văn nghị luận về thơ
– Đi tìm cái hay, cái đẹp của thơ.
– Xác định chủ đề, tư tưởng, nội dung của một bài thơ, đoạn thơ,…
– Giảng nghĩa được cái hay của một bài thơ, một phong cách thơ,… giúp người đọc thưởng thức được cái hay đó và hiểu văn bản thơ thâm thúy hơn.

2. Nhân vật của văn nghị luận về thơ
– Nghị luận về thơ hướng tới rất nhiều nhân vật:
+ Một thể thơ, chẳng hạn như thể thơ lục bát, thơ Đường luật.
+ Một bài thơ, chẳng hạn như Tây tiến, Cảnh khuya,…
+ Một đoạn thơ, chẳng hạn như Tìm hiểu khổ thơ đầu trong “Tràng giang” của Huy Cận.
+ Một hình tượng thơ, chẳng hạn Hình tượng mẹ Suốt trong bài thơ cùng tên của Tố Hữu…

3. Hình thức thực hiện của văn nghị luận về thơ
– Tìm hiểu từ ngữ, nhịp độ, âm thanh.
– Tìm hiểu hình ảnh, cấu tứ.
– Tìm hiểu các giải pháp tu từ và trị giá của chúng.
– Tìm hiểu trị giá tư tưởng thẩm mĩ của văn bản được khảo sát…

4. Bài nghị luận về thơ thường tập trung vào những nội dung sau:
– Giới thiệu sơ lược về văn bản thơ được nghiên cứu, bao gồm xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, nơi chốn sáng tác…
– Tập trung bàn về những trị giá nội dung, nghệ thuật rực rỡ của văn bản thơ, bằng cách chỉ ra những tín hiệu thẩm mĩ lạ mắt, riêng lẻ của nó, phân tích trong mối liên hệ với những văn bản của thể loại, cùng đề tài, cùng phong cách,… để chỉ ra được những nét kế thừa và tăng trưởng của riêng văn bản đó.
– Nhận định chung về các trị giá, các mặt chưa thành công của văn bản và nêu suy nghĩ của riêng mình.

B. GIẢI ĐÁP CÂU HỎI, BÀI TẬP
1. Phân tích bài thơ sau của Hồ Chí Minh:

Cảnh khuya
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nồi nước nhà.

Gợi ý làm bài
1. Mở bài:
– Năm 1947, giữa lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang diễn ra khốc liệt, Hồ Chí Minh sáng tác Cảnh khuya. Bài thơ được xem là nốt nhạc trong trẻo cất lên trong khói lửa chiến tranh.
– Bài thơ khẳng định vẻ đẹp của tổ quốc, tâm hồn thi sĩ của nhà cách mệnh kiên cường của dân tộc.

2. Thân bài:
– Được sáng tác theo thể thơ tứ tuyệt, Cảnh khuya phảng phất sự trang nhã của hương vị Đường thi.
– Bài thơ được thực hiện chủ yếu dưới cái nhìn của hội hoạ. Quang cảnh sáng tác thơ là vào một đêm khuya, nơi núi rừng, có tiếng suối, có cây rừng, có ánh trăng, những hình tượng rất thân thuộc của thơ xưa.
– Cảm nhận ko gian được khởi đầu bằng âm thanh, âm thanh từ xa vọng lại. Đấy là kiểu âm thanh trang nhã, tinh khiết của núi rừng, được ví như là tiếng hát. Một quang cảnh yên bình có chiều sâu.
– Nhờ giải pháp tư cách hoá này nhưng mà ko gian thơ trở thành thân thiện, thân thuộc với con người. Phải yên ắng tâm hồn, phải yêu tự nhiên tha thiết thì mới có thể nghe được cái âm thanh tựa tiếng hát kia. Cần chú ý ở đây là tiếng hát xa, tiếng hát khẽ. Ko gian phải thật yên ắng, người nghe phải thật chuyên chú thì mới có thể cảm thu được âm thanh đó. Một quang cảnh tuyệt vời được cảm nhận qua một tâm hồn kì diệu, tinh tế.
– Nếu ở câu thơ đầu, cảnh vật được chiêm ngắm từ xa. Từ ko gian rộng mở đó, cái nhìn của thi nhân hướng về cận cảnh. Ko còn âm thanh nữa nhưng mà là màu sắc, hình khối: ánh trăng và bóng cổ thụ đan lồng vào nhau. Cảnh vật xoắn xít hữu tình, hoà trong âm thanh của tiếng suối xa gợi vẻ yên bình đầm ấm.
– Hai câu thơ đầu vẻ nên bức tranh phong cảnh đẹp. Nói cách khác, trước cảnh đẹp đó, tâm hồn con người dễ rung động, ngân lên nốt nhạc đồng cảm. Chủ thể trữ tình là người có tâm hồn nhạy cảm và tha thiết yêu quý tự nhiên.
– Tự nhiên đẹp là cái cớ để tâm hồn nghệ sĩ ko ngủ: “Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ”. Đây là điều phổ biến. Thi nhân hiện lên như là người rảnh rỗi, thưởng ngoạn cảnh đẹp của núi rừng.
– Nhưng cậu kết lại đưa người đọc sang địa hạt xúc cảm khác: “Chưa ngủ vì lo nồi nước nhà”. Đây ko còn là người thuần tuý ngắm cảnh. Và cái cảnh đẹp kia ko phải ngay từ đầu đã hớp hồn thi sĩ. Nó ko phải là duyên do để khiến thi sĩ ko ngủ. Cái sự trằn trọc, thao thức đó có nguồn cơn từ chỗ khác.
– Đây là nỗi lo cho dân nước. Chính nỗi lo này đã khiến Hồ Chí Minh ko ngủ được. Để trong đêm ko ngủ đó, Người bắt gặp bức tranh khuya tuyệt đẹp. Tâm hồn nghệ sĩ của Người lên tiếng. Với Bác nỗi lo cho dân cho nước luôn túc trực và được ưu tiên hàng đầu. Việc làm thơ chỉ là tình cờ.
– Thế nhưng, Cảnh khuya lại là một trong những thi phẩm nổi tiếng của dòng thơ kháng chiến. Mới hay, dù chỉ là phút ngẫu hứng vụt hiện nhưng hồn thơ Bác nồng nàn, sâu thẳm biết bao.

3. Kết bài:
– Bác từng tâm tư “Ngâm thơ ta vốn ko ham”, mặc dù sở hữu một tâm hồn thi nhân nồng thắm, nhưng Bác vẫn ưu tiên cho những vấn đề bức thiết của dân tộc. Đây chính là cuộc đấu tranh bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc. Ý thức của người chiến sĩ trên tuyến đấu chống thù luôn túc trực trong Bác.
– Con người chiến sĩ trong Bác ko làm thui chột con người nghệ sĩ. Ở đây có sự đan quyện hài hoà. Chất thép của người chiến sĩ được trình bày ngay trong chất thơ mượt nhưng mà sâu lắng. Con người nghệ sĩ – chiến sĩ ko thể tách rời nhau.

2. Phân tích đoạn thơ sau trong bài “Tràng giang” của Huy Cận.

Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.
Lòng quế dợn dợn vời con nước,
Ko khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

Gợi ý làm bài

1. Mở bài:
– Huy Cận là thi sĩ Mới nổi tiếng trên thi đàn văn học Việt Nam. Trước Cách mệnh tháng Tám, thơ Huy Cận thường buồn. Nỗi buồn trong thơ ông được nói chung lên thành “Sầu vũ trụ”.
– Bài thơ Tràng giang thuộc hàng những bài thơ hay nhất của Huy Cận. Bài thơ diễn tả rất thành công tâm trạng lẻ loi của con người trước vũ trụ rộng lớn .
– Trên dòng tâm trạng sầu nhớ mênh mông đó, khổ thơ cuối kết tinh đầy đủ nét hoạ buồn của thi nhân.

2. Thân bài:
– Thời kì chiều tối gợi nỗi buồn mênh mông
+ Thời kì chỉ tập trung vào một khoảnh khắc: chiều tối.
+ Thời kì Tràng giang ko vận động. Khởi đầu là bóng chiều và kết thúc cũng trong bóng chiều đó.
– Màu chiều gợi nỗi buồn tê tái. Cảm giác lạc lõng chơ vơ của thi sĩ vì thế càng trĩu nặng hơn.
– Hệ thống từ láy góp phần hữu hiệu trong việc gợi lên nỗi buồn. Khổ thơ cuối tập trung nhiều từ láy nhất.
+ Có nhẽ Tràng giang là bài thơ sử dụng nhiều từ láy nhất trong thơ ca Việt Nam. Trong tổng số 16 dòng thơ (112 chữ) thì có tới 9 từ láy (18 chữ): điệp điệp, song song, lơ thơ, quạnh quẽ, chót vót, mênh mông, lặng lẽ, lớp lớp, dọn dợn; và cả một “từ láy” đặc thù: hàng nối hàng. Bốn trong số từ láy đó đứng ở đầu câu và bốn từ đứng ở cuối câu, chỉ một từ đứng giữa câu ở khổ cuối.
+ Xếp đặt từ láy chủ yếu ở đầu và cuối câu thơ, Huy Cận càng làm tăng thêm nhạc tính cho lời thơ. Và âm hưởng bàng bạc, được lấy ngay từ nhan đề Tràng giang vẫn tiếp tục được cộng hưởng xuyên suốt cả bài thơ.
+ Tràng giang được cấu tứ dựa trên thị giác, song nhờ sử dụng nhiều từ láy nên độc giả vẫn bị mê hoặc bởi âm điệu qua cái cấu tứ ngầm dựa trên thính giác nội tâm của thi sĩ.
– Trên cái nền mênh mông của đất trời, hình ảnh cánh chim cui cút đang chao cánh càng làm tăng thêm nỗi buồn và cảm giác đơn độc của thi nhân trước đất trời.
– Hình tượng thơ đẹp:
+ “Chim nghiêng cánh” tương ứng với “bóng chiều sa”.
+ Hoặc “bóng chiều sa” hiện hình qua cái nghiêng cánh của chim trời.
+ Hình ảnh vừa là nét hoạ xuất thần vừa là thủ pháp lấy động nói tĩnh của thơ Đường.
– Trước quang cảnh đất trời mênh mông đó, trong nỗi lẻ loi rợn ngợp thì nỗi nhớ quê càng da diết hơn bao giờ hết.
– Hai câu thơ cuối gợi lại ý thơ của Thôi Hiệu: “Quê hương khuất núi hoàng hôn – Trên sông khói sóng cho buồn lòng người nào”.
– Huy Cận mượn chút khói sương bảng lãng đó để gửi chút niềm thương nhớ về chốn quê.

3. Kết bài:
– Khổ thơ cũng như toàn thể bài thơ ko có lấy bóng vía của một con người nhưng mà chỉ có thuyền, củi, bèo, mây trời, chim chiều…
– Cảm giác lẻ loi và buồn lan toả.
– Cái tôi thi sĩ hiện lên đầy xúc cảm, rất nhạy cảm và tinh tế trong cảm nhận tự nhiên.

C, TỰ LUẬN
1. Anh (chị) cảm nhận như thế nào về “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử?
Gợi ý làm bài
1. Mở bài:
– Thông thường, thi nhân sáng tác theo hai cách: hoặc là đối cảnh sinh tình, trực tiếp thông minh, hoặc là từ một kỉ niệm được lưu giữ trong kí ức nhờ một cú huých gợi nhớ nào đó ở thực tại nên thơ chợt hiện.
– Đây thôn Vĩ Dạ ra đời theo cách “gợi nhớ”. Thi sĩ viết về thôn Vĩ thông qua kí ức, sự hoài niệm về một khoảng trời thơ mộng lúc ông đã bị bệnh, sống ở Quy Nhơn, rất xa Huế và Vĩ Dạ.
2. Thân bài:
– Ngay nhan đề bài thơ cũng đã gợi lên cái kỉ niệm được đánh thức đó: “Đây thôn Vĩ Dạ”, thôn Vĩ của quá khứ.
– Nhan đề này giống nhan đề một bài thơ nổi tiếng của Xuân Diệu “Đây mùa thu tới”: + Khác là, mùa thu của Xuân Diệu là thu thực tại, thi sĩ chứng kiến cảnh vật ngay trước mắt.
+ Thôn Vĩ của Hàn Mặc Tử là thôn Vĩ của quá khứ, một quang cảnh chìm sâu trong trầm tích thời kì.
– Bài thơ bao gồm ba khổ lại diễn tả ba quang cảnh, ba trạng thái tâm lí không giống nhau. Đây là các mảng thời kì đồng hiện theo lôgic của một trạng thái bất an, đầy âu lo.
– Lớp trầm tích thứ nhất của thời kì qua khổ thơ đầu:
+ Một quang cảnh đẹp, ngập tràn trong nắng sớm, có hàng cau, có khóm trúc, có cả vườn cây trái “xanh như ngọc”.
+ Có cả bóng hình người con gái yêu kiều nào đó.
+ Thôn Vĩ hiện lên qua nét vẽ phác nhưng thần thái của nó thì được lưu giữ muôn thuở trong cái “nắng hàng cau nắng mới lên”.
+ Bức tranh có hai gam màu, đều là màu sáng chói: màu nắng mới lên và màu xanh như ngọc.
+ Lốp trầm tích về ko gian yên bình đó nói cho chúng ta hay về tình cảm tha thiết của thi nhân với cuộc sống, với mảnh đất kinh kì nơi hằn in cả thời hoa mộng của mình.
– Thế nhưng, chốn thần tiên đó bỗng chốc vỡ tan, khối trầm tích thứ hai ko còn nguyên vẹn, màu tươi sáng hồng chuyển nhanh sang sắc số, tê tái thảm sầu.
+ Cảnh vật lúc này đã dời từ lục địa xuống sông (dòng nước, con thuyền) rồi rộng mở ra cả bầu trời để hóng theo mây, theo gió.
+ Thời kì thì mới vừa sáng (nắng mới lên) vội chuyển ngay sang buổi tối (chở trăng về). Dấu đứt gãy của thời kì diễn tả sự biến động thâm thúy của hồn người.
+ Ở khổ thơ đầu, thi nhân ngóng chờ sự hội ngộ, và tin rằng sẽ hội ngộ, hội ngộ sẽ về.
+ Nhưng ngay sau dấu hỏi hình bóng người xưa đã mất tích, tựa như tuổi xuân sắc, sức lực,… chỉ còn đây căn bệnh phong quái ác và sự xa lánh của đồng loại: Gió theo lối phong vân đường may / Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay.
+ Điệp gió, mây để nhấn mạnh sự chia li, tan tác, tâm trạng thi nhân là cả khối trống rỗng như đất trời ko mây gió. Ngay tới cả dòng sông vốn hồn nhiên và vô tư cũng trở thành buồn chán.
+ Nỗi buồn của thi nhân đã toả phong lên vạn vật. Ngay tới sự chuyển động (gió thổi, mây bay, hoa bắp lay) cũng ko làm quang cảnh đó vui lên, sống động hơn.
+ Cung trầm tích buồn còn có cả ánh trăng toả chiếu. Vì dòng nước buồn (ko chỉ buồn nhưng mà còn buồn thiu) nên trăng với nước cũng không thể nào vui:

Thuyền người nào đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?

– Nỗi đợi chờ khắc khoải đã vỡ tan thành mất mát. Càng níu giữ, thi nhân càng bị đẩy lùi gần hơn tới lớp trầm tích thực tại. Quá khứ xưa – tươi đẹp, quá khứ gần hơn – cái đẹp suy sút, quá khứ kề cận – tươi đẹp tan biến, tình người tan biến, đau thương, mất mát, vô vọng lên ngôi:

Mở khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn ko ra

+ Từ thực chuyển sang mơ, từ xanh ngọc chuyển sang trắng quá. Màu trắng quá là màu đánh mất hình hài, màu của hư vô, màu ko ảnh, ko màu.
+ Chút kí ức sống động của thời quá vãng vừa hiện đã vội nhạt nhoà, chìm trong cõi mù sương của miền lở dở. Khoảng cách càng được khẳng thêm một lần: định, càng khắc khoải xa cách nghìn trùng. Dẫu thế thì cũng cố níu giữ thêm một lần:

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Người nào biết tình người nào có đặm đà?

+ Hỏi người và cũng hỏi ta, hỏi quá khứ nhưng mà cũng hỏi thực tại, khẳng định nhưng mà cũng là phủ định, tin yêu đồng hành với hoài nghi, chối bỏ. Tâm trạng của thi nhân là cả khối tự ti đớn đau của con người lẻ loi bị ném ra bên lề cuộc đời, nhưng vẫn hoài khát khao trong bất lực sự trở về với dòng đời cuốn trôi… 3. Kết bài:
– Trầm tích thời kì là cả khối phức cảm thảm kịch của thi nhân: muốn níu giữ, hoà nhập với dòng đời, muốn tha thiết với cuộc đời tươi đẹp nhưng ngày càng bị đẩy lùi xa hơn vào vùng cô tịch.
– Lúc được đánh thức, những “đền đài, miếu mạo” trong các lớp trầm tích thời kì kí ức trỗi dậy nhưng chỉ để vùi sâu hơn nỗi đớn đau ở thực tại, nỗi khắc khoải của tâm hồn bị đát mang cái-tôi-bi-kich-thi-nhân Hàn Mặc Tử.

2. Trình diễn suy nghĩ của anh (chị) dưới dạng một bài văn hoànchỉnh về cái hay, cái đẹp của Đây mùa thu tới (Xuân Diệu).
Gợi ý làm bài
– Là một trong những bài thơ viết về mùa thu nổi tiếng nhất của Thơ mới và của thi ca Việt Nam, Đây mùa thu tới được in trong tập Thơ Thơ (1938), tập thơ trước nhất của Xuân Diệu. Với tập thơ này, ngay tức khắc tên tuổi Xuân Diệu vẻ vang khắp tổ quốc và Thơ mới đã khẳng định hoàn toàn khả năng thay thế thơ cũ (thơ có niêm luật) trên thị đàn thơ ca Việt Nam.
– Đây mùa thu tới trình bày sự canh tân vượt trội nghệ thuật thơ. Tấm lòng rộng mở trước tự nhiên tươi đẹp, sự ngưỡng mộ, cũng như khả năng quan sát tinh tế, thấu đáo của Xuân Diệu đều được trình bày rõ trong xúc cảm trước mùa thu này.
– Mùa thu là mùa của thi ca và cũng là mùa của bất kì loại hình nghệ thuật nào. Từ hoạ phẩm Mùa thu vàng rực lá của Lê-vi-tan tới nhạc phẩm Giọt mưa thu của Đặng Thế Phong và thi phẩm Tiếng thu của Lưu Trọng Lư… mùa thu luôn hiện diện, là nguồn cảm hứng vĩnh viễn ko hề vơi cạn của bất kì một tâm hồn nghệ sĩ nào. Dựa vào ý thơ của A-pô-li-ne, Phạm Duy đã viết nên nhạc phẩm thu bất tử:

Ta ngắt đi một cành hoa thạch thảo
Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi.
(Mùa thu chết)

Với văn học, mùa thu là mảnh đất riêng của thơ. Văn xuôi cũng mô tả mùa thu, khai thác mùa thu cho những mục tiêu thẩm mĩ nhưng do đặc trưng mùa thu là mùa xúc cảm nên các áng văn xuôi dù dụng công tới mấy cũng ko thể có được thành tựu bằng thơ. Tiếng xào xạc của lá, dáng vẻ ngờ ngạc của chú nai dè dặt đặt chân lên thảm lá vàng rơi rụng, đó là thu:

Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngờ ngạc
Đạp trên lá vàng khô.
(Tiếng thu, Lưu Trọng Lư)

Trong tiến trình văn học Việt Nam, điểm gặp mặt sâu nặng, vững bền nhất giữa trời thu và hồn thu trong văn học là thời đoạn 1932-1945. Lịch sử nô lệ của dân tộc thời kì này đã khảm trong hồn các thi nhân màu thương nhớ, màu tiếc nuối, màu u sầu… đấy là các gam màu thu được cảm nhận qua tâm hồn một thế hệ vàng trong thi ca Việt nam.
Thâm Tâm trong Tống biệt hành tiễn đưa người trong sắc vàng của nắng thu lúc mùa thu vừa chớm (Trời chưa mùa thu tươi lắm thay):

Nắng chiều ko thắm ko vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong.
Bích Khê diễn tả thu trong sắc lá vàng rơi:
Ơ hay buồn cương cây ngô đồng.
Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông.
(Tì bà)

– Cùng là sắc vàng thu, nhưng Anh Thơ ko chọn màu của lá, của hoa cúc nhưng mà là màu vàng của hoa mướp – loài hoa bình dị chốn làng quê:

Hoa mướp rụng từng đóa vàng tản mạn
Lũ chuồn chuồn nhớ nắng ngơ ngẩn bay.
(Sang thu)

Nguyễn Bính thì trống tênh thu trong Một trời quan tái.

Chiều lại buồn rồi, em vẫn xa
Lá rừng thu đổ, nắng sống tà
Cheo leo quán rượu mờ sương khói
Váng bất thôn sâu rộn tiếng gà

Đành rằng một trong những đề tài lớn của thi phái lãng mạn là tự nhiên bao gồm đủ cả bốn mùa và vạn vật cây cối, nhưng với các nhà lãng mạn bậc thầy Việt Nam, thu luôn là phạm vi chiếm ưu thế. Bởi lẽ họ có thể đọc trong thu nỗi xao xuyến lúc giao mùa, đọc trong thu sự tiếc nuối; đọc trong thu bản hợp tấu lớn lao của hạ – thu – đông, của khoảnh khắc cái đẹp đột ngột xuất hiện rồi vội tan biến trong cái xứ sở nóng ẩm nhiệt đới gió mùa.
Ở Việt Nam, do địa hình địa lí qui định ba miền Bắc – Trung – Nam có các hình thái thời tiết không giống nhau. Miền Nam và miền Trung hầu như ko có mùa thu. Nơi đó, ngay sau cái nắng kinh khủng của mùa hè
Từ khi nhan đề: Đây mùa thu tới. Sao ko phải là mùa thu tới đây? Thi nhân muốn nhấn mạnh sự xuất hiện thu? Có nhẽ vậy. Theo đó, nhan đề chuyển tải ý ko phải là mùa thu đang tới nhưng mà là mùa thu đã tới nhưng chỉ vừa mới khởi đầu và đang ở trong thế vận động. Chữ “đây đã chớp đúng cái khoảnh khắc vừa chợt tới của thu, nhưng cũng hàm chứa dự cảm thoáng vụt qua của thu: sự ngắn ngủi – khoảnh khắc lạ hoá “mùa thi ca” của riêng Xuân Diệu.
Ko giống với tâm trạng của Bạch Cư Dị tiễn khách trong một đêm trăng thu: “Bến tầm dương canh khuya đưa khách / Quạnh hơi thu lau lách quạnh quẽ” (Tì bà hành) nhưng mà giống với Hàn Mặc Tử trong Buồn thu:

Ngắc ngứ ko ra được nửa lời
Tình thu bị thiết lắm thu ơi!
Vội vã cánh nhạn bay đi trớt
Hiu nhảy mũi may thoảng lại rồi
Nằm gắng đã ko thành mộng được
Ngâm tràn cho đỡ chút buồn thôi
Nghìn trùng bóng liệu trong xanh ngắt
Cảnh sắp về đông mắt lệ rơi.

Thu của Xuân Diệu cũng lấy biểu tượng là cành liễu. Liễu muôn thuở thì lá vẫn rủ và xanh ven hồ (nếu ko được trồng nơi khác). Giống mọi cây cối hay vạn vật tự nhiên khác, liễu buồn hay vui, khóc hay cười ko phải do liễu nhưng mà do tâm trạng của người ngắm liễu, vẽ liễu hay mô tả liễu. Vậy nên, trong Thơ mới mới có “liễu xanh ngắt” vào độ cuối thu của Hàn Mặc Tử và “liễu chịu tang” của Xuân Diệu:

Rặng liễu quạnh quẽ đứng chịu tang
Tóc buôn buông xuống lệ nghìn hàng.

Giải pháp tư cách hoá đã được sử dụng ngay lúc mở đầu. Thực ra, Xuân Diệu còn sử dụng lổi so sánh ngầm: “rặng liễu quạnh quẽ” như “đứng chịu tang”, như “tóc buồn buông xuống”, như “lệ nghìn hàng”. Dáng đứng của liễu là “đứng chịu tang”, đau buồn, buồn chán. Lá rủ của liễu là “tóc buồn buông xuống”, là “lệ nghìn hàng”. Cùng một dáng lá nhưng mà thi nhân tưởng tượng ra hai dáng điệu: dáng tóc và dáng lệ. Lối quan sát và trí tưởng tượng ở đây quả thực tinh tế và khác thường. Lúc liễu buồn cũng là lúc thu về. Hay thu về khiến liễu buồn? Đấy thế nhưng mà vào ngay câu thơ tiếp theo – một phần câu thơ được lấy làm nhan đề – thi sĩ bộc bạch một tâm trạng có phần khác hẳn: dường như là thoáng giật thót kín đáo, thảng thốt trước vẻ đẹp thần kì vừa được khám phá:

Đây mùa thu tới – mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt lá vàng.

Nếu bỏ hai câu thơ đầu, thay bằng hai câu khác (hay những từ khác) mang sắc thái trung tính hoặc bớt sầu đau, thì âm hưởng bài thơ sẽ ko bị cái buồn của dáng liễu kia phong tỏa. Nói cách khác, trừ hai câu thơ đầu, hay trừ các từ diễn tả nỗi đau xót như quạnh quẽ, tang, buồn, lệ thì bài thơ sẽ ko có âm điệu tái tó, sầu não nhưng mà chỉ là mang mác buồn như thực chất thu muôn thuở, như tâm hồn nghệ Bí muôn thuở. Bài thơ quả có sự gặp mặt kì lạ giữa cảnh thu của trời đất và hồn thu của thi nhân.
“Đây mùa thu tới – mùa thu tới” dẫu sao cũng là tiếng reo thầm. Tiếng reo của sự ngóng chờ xưa nay (hoặc có thể là chẳng mong đợi chút nào) nhưng mà giờ đây thu đã tới. Hoặc khác đi là thu đã tới nhưng hiện giờ thi nhân mới chợt trông thấy. Tiếng reo đó có thể là ko vui nhưng tuyệt đối ko thể là buồn trĩu nặng như dáng vẻ liễu câm lặng trong tang thương kia. Điều này một phần xuất phát từ việc lặp cụm từ “mùa thu tới”, lặp hai âm mở ới, ới (trong tới) và phần khác tới từ những từ mô tả màu sắc ở câu sau: ko có gam màu buồn nhưng mà lại đẹp, trang trọng: mơ phai và cả động từ dệt gợi lên sự yên ả, yên bình.
Mùa thu mang nỗi buồn dịu êm, thiết tha, da diết,… muôn thuở. Đấy là lẽ tất nhiên. Nếu ko thì vì sao những cuộc tiễn đưa, những chiều nhung nhớ lại thường diễn ra trong mùa thu. Câu thơ nổi tiếng của Bạch Cư Dị trong bài Thu giang tống Hạ Chiêm sáng tác lúc tiễn bạn cũng xuất phát từ bầu ko khí thu: Yên ba sầu sát nhân (khói sóng buồn chết người). Có nhẽ do nét văn hoá thu buồn đó, thêm tâm trạng đa sầu đa cảm của một tâm hồn lãng mạn, cùng với sự nhạy cảm về thân phận của một người dân nô lệ, nên Xuân Diệu mới mở đầu bài thơ bằng nỗi buồn trĩu nặng kia.
Nhưng thoáng chốc, dòng lệ bị thương của thu Xuân Diệu vội chuyển từ nỗi buồn tang thương sang sắc thái tâm trạng khác, một sắc thái trung tính qua vẻ đẹp đượm đà kiêu kì. Đây là sắc màu áo thu: “áo mơ phai dệt lá vàng”. Cấu trúc của câu thơ thật lạ mắt: Lá vàng dệt nên áo mơ phai hay áo mơ phai dệt lên màu lá vàng?
Nếu hai câu đầu, thi sĩ chỉ tập trung mô tả nỗi buồn của rặng liễu qua dáng vẻ chứ chưa chú ý tới màu sắc thì ở câu thơ thứ tư rặng liễu đã có màu. Nhưng gam màu (ko buồn hoặc ít buồn) này lại có phần tương phản với dáng điệu (buồn) kia. Phải chăng xúc cảm thơ đã có sự thay đổi?
Quả là đã thay đổi. Thi sĩ buồn đó rồi lại bớt buồn, thậm chí là hết buồn. Đây là diễn biến phổ biến của tâm trạng, luôn xảy ra lúc có một sự kiện bất thần nào đó ập tới. Mùa thu tới với Xuân Diệu đầy bất thần. Đang bình lặng vô ưu bỗng chợt thấy sắc thu về, cõi lòng sao ko khỏi bồn chồn, thảng thốt, vương vấn?
Khổ thơ đầu ko chỉ đặc thù về hình thức trình bày tâm trạng (thoáng vui xen lẫn u buồn, mặc nhiên xen ngỡ ngàng), về cấu trúc câu (áo mơ phai dệt lá vàng) nhưng mà còn lạ mắt cả về kĩ thuật huy động và phối màu. Bức tranh mùa thu ở khổ thơ này chủ yếu được vẽ nên từ những gam màu gián tiếp. Tự người đọc phải tưởng tượng ra sắc màu đó qua cảnh vật thi nhân đưa ra: “Rặng liễu” gợi màu xanh (nhưng đã chuyển sắc mơ phai), màu tang thương là màu trắng, màu tóc chủ yếu là đen, nhưng mà của nước mắt là trong sáng suốt. Xanh, trắng, đen, trong sáng suốt là những gam màu trội, đặt cạnh nhau càng tôn rõ sắc màu nhau. Sắc mùa thu vì thế càng sinh động bội phần.
Cái nhìn ở khổ thơ này là cái nhìn bao quát, cái nhìn ở một khoảng cách xa. Toàn cảnh thu ở đây chủ yếu nhuốm buồn, khoác màu mơ vàng lên sắc lá, kể cả liễu, cũng thôi ko còn xanh nữa. Từ màu lá, thi nhân chuyển sang màu hoa. Theo đó, cái nhìn từ viễn cảnh chuyển sang cận cảnh. Khổ thơ thứ hai khởi đầu bằng câu thơ rất “Tây” và đây cũng chính là đường nét chủ đạo của cả khổ thơ – “Tây” hơn ba khổ thơ còn lại:

Hơn một loài hoa đã rụng cành
Trong vườn sắc đỏ rũa màu xanh
Những luống run rẩy rung rinh lá…
Đôi nhánh khô gầy xương mỏng manh.

Đưa một từ so sánh lên ngay đầu câu “hơn” (hơn một loài hoa) quả là một canh tân táo tợn ko chỉ riêng thời Xuân Diệu nhưng mà ngay cả hiện giờ câu thơ vẫn là sự thử thách lớn đối với bất kì người nào làm thơ. Cái nhìn tuy cận cảnh nhưng vẫn mang tính nói chung, chung chung, chưa thật cụ thể bởi thi sĩ ko nói rõ đó là loài hoa gì. Ắt hẳn, quang cảnh nơi thi sĩ chiêm ngắm đó có quá nhiều loài hoa? Hoặc khác đi là thi sĩ ko muốn nhắc tới một loài hoa biểu tượng của mùa thu nhưng mà hằng bao thế kỉ nay đã ngự trị trong thơ:

Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ
Cô chu nhất hệ cố viên tâm.
(Khóm cúc tuôn thêm dòng lệ cũ
Con thuyền buộc chặt mối tình nhà).
(Đỗ Phủ, Thu hứng – Nguyễn Công Trứ dịch)

Đúng thế, thi nhân ko hề muốn lặp lại người nào bao giờ. Lại nữa, dẫu cho có thấy liễu như đứng chịu tang thì nỗi buồn của Xuân Diệu chỉ là buồn thi sĩ chứ đâu có đau đáu như nỗi buồn tha phương bi thiết của Thánh thi Đỗ Phủ.
Hoa của Xuân Diệu là “hơn một loài hoa”. Còn hoa đó là loài gì thì tùy trí tưởng tượng của người đọc, chúng sẽ hiện diện. Nhưng phải theo cái cách “rụng cành” và “sắc đỏ rũa màu xanh” (có bản chép là “rủa màu xanh”), Dầu có rũa hay rủa thì câu thơ vẫn cứ mang đậm phong cách Xuân Diệu. Nếu là rữa thì câu thơ được hiểu như sau: hai sắc màu đỏ, xanh được đặt trong thế xâm lấn thông qua động từ “rũa”. Màu đỏ lấn lướt màu xanh hoặc xung đột với màu xanh là chuyện thường tình của trời đất lúc thu về. Nhưng nếu là rủa thì, ngoài việc diễn tả sự xung đột, “rủa” còn gợi lên sự “nhiếc mắng”, sự “to tiếng” của sắc màu. Chính giải pháp tư cách hoá này đã khiến màu sắc, khiến hoa lá, liễu,… vốn là vô tri bỗng trở thành hữu ý, hữu tình; bỗng trở thành ngoa ngoắt, đỏng đảnh,… một cách rất… thu.
Mùa thu thường gắn với lá vàng, lá khô, cành khô,… gắn với những âm thanh rất khẽ cùng với sự lảng bảng, trong veo của đất trời. Quan trọng hơn là thu luôn gắn với ý thu, tình thu điều nhưng mà có nhẽ với bốn mùa trong năm, chỉ mùa xuân mới sánh nổi. Bởi vậy, ta dễ bắt gặp thu khắp nơi trong thơ ca, ko chỉ ở Thơ mới, thơ Đường nhưng mà cả thơ hai-cư cũng dành cho thu phần trang trọng:

Trên cành cao
Chim quạ đậu
Chiều thu
(Thơ Ba-sô, Nhật Chiều dịch)

Bài thơ về “con quạ” này được xem là một trong những tuyệt tác của Ba-sô. Ba hình ảnh được dùng để khắc hoạ bức tranh thu của bài thơ gồm tám chữ (theo bản dịch) là ba hình ảnh gần như xuất hiện trong các bài thơ viết về mùa thu: cành cây, chim (quạ), buổi chiều. Nếu so sánh với Đây mùa thu tới thì ta sẽ thấy có một hình ảnh trùng nhau: cành cây. Cành cây của Ba-sô ko có tính từ biểu lộ hình thể (do đặc điểm vô cùng hạn chế ngôn từ của thơ Hai-cư, nguyên bản mỗi bài chỉ 17 âm tiết, riêng bài “con quạ” này đã vượt ngưỡng thông thường – 19 âm tiết). Còn cành cây trong thơ Xuân Diệu thì được mô tả rõ: “đôi nhánh khô gầy”. Nếu chỉ “đôi nhánh khô” ko thôi thì hình tượng ko có sức sống. Cành cây đã chết. Chỉ cần thêm chữ “gầy thì cành cây khô đó đã sống lại, dẫu chỉ là “mỏng manh”. Sự tinh tế trong mô tả và cảm nhận tự nhiên của Xuân Diệu tập trung ở chỗ này. Ko chỉ quan sát và đọc được lời “rủa” của hai sắc màu, ông còn cảm thu được sự dịch chuyển rất khẽ của cây lá: “Những luồng run rẩy rung rinh lá”. Việc đặt hai từ láy có phụ âm đầu “r” khiến câu thơ tăng thêm phần động. Chỉ cần đọc lên, ta có thể cảm nhận và tưởng tượng được sự dịch chuyển vô cùng nhỏ nhỏ của tự nhiên, của lòng người.
Chỉ hai câu thơ, Xuân Diệu đã dùng tới ba từ láy: run rẩy, rung rinh, mỏng manh. Những từ láy này vừa mang nhạc tính cao cho thơ vừa góp phần kiến tạo hình khối, động thái khiến mùa thu lung linh huyền diệu như chính sự kì diệu của nó kể cả sự xao xuyến thay đổi:

Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngơ ngẩn
Non ca khởi sự nhạt sương mờ.

Chính cái nhìn tư cách hoá tiếp tục mang lại sự thân yêu, thân thiện cho các sự vật hiện tượng trong tự nhiên. Nếu ta thay “nàng trăng” bằng “vầng trăng” thì câu thơ sẽ mất hết sự thân thuộc, tuy nhiên, “vầng trăng” thì vẫn có thể ngơ ngẩn. Nhờ động thái “ngơ ngẩn” này nhưng mà “nàng trăng” mới có sự liên ứng với “thiếu nữ” ở khổ cuối. Dẫu thế. những từ đáng xem xét hơn cả ở hai câu thơ này lại là “tự” và “khởi sự”. Nếu bỏ chúng đi hoặc thay thế bằng từ khác thì hai câu thơ sẽ mất đi hoàn toàn sắc thái biểu cảm lạ mắt của riêng chúng. Lúc nói “thỉnh thoảng vầng trăng ngơ ngẩn” thì ko thể diễn tả được yếu tố chủ quan của “trăng”, ko diễn tả được cái sự hồn nhiên, nhi nhiên của trời đất. Trăng thì có bao giờ ngơ ngẩn? Chỉ có tâm hồn thi sĩ mới khiến được vầng trăng ngơ ngẩn. Vậy nên, lúc thi nhân gọi trăng là “nàng trăng” thì “ngơ ngẩn” có thể được chấp nhận. Nhưng nếu “trăng ngơ ngẩn” thì chắc có sự tác động nào đó từ bên ngoài (làm cho trăng rơi vào tâm trạng đó). Còn lúc để trăng “tự” ngơ ngẩn thì tác giả khẳng định được tính ý thức của tạo vật vô tri vô giác. Trăng gần hơn với lối sống của con người.
Cũng thế, “khởi sự” có tức là “khởi đầu”. Nếu ta thay “khởi đầu” vào câu thơ thì sẽ đánh mất ko khí trang trọng. Đã “non xa” (chứ ko phải “núi xa”) thì phải “khởi sự”, cách dùng từ của Xuân Diệu có sự liên kết chặt chẽ, rất lôgic, ko thể thay thế. Cả ba câu của khổ thơ thứ ba đều được đặt dưới cái nhìn “nhân hoá”. Nhân vật được nhân hoá ở đây là “trăng”, “núi” và “giá rét”. Chúng là những khách thể tự nhiên và tồn tại vĩnh hằng, nhưng chúng chỉ có thể sống động là nhờ sự thấu hiểu, giao cảm từ phía thi nhân. Mới hay chính tài năng của nghệ sĩ mới thắp sáng một khoảng đời, một nét tính cách nào đó của tạo vật. Thi sĩ nhìn thấy nàng trăng “ngơ ngẩn”, nhìn thấy núi “nhạt sương mờ”. Cả trăng và núi đều được nhìn ở khoảng cách xa và được khám phá dưới vẻ động. Cái động của trăng chủ yếu là động từ nội tâm. Cái động của núi là động từ ngoại thể. Cùng là động nhưng mỗi vật thể đều có sắc thái riêng. Mùa thu đã làm cho vạn vật thôi ko là chúng như trước nữa, sẽ luôn có sự chuyển biến, thay đổi trong bất kỳ sự vật hiện tượng nào trong trời đất.
Cái nhìn ở khổ thơ này lại trở thành bao quát hơn so với khổ thơ thứ hai và nhân vật quan sát ở đây mang tầm vũ trụ, hoành tráng hơn. Điều này chứng tỏ xúc cảm thu ngày một thăng hoa trong hồn thi sĩ. Vậy nên, trong lúc vừa trải lòng ra cả vùng ko gian rộng lớn, XuânDiệu vẫn có thể nghe được tiếng “rét mướt luồn trong gió”. Đây ắt hẳn là một trong những câu thơ thành công nhất của Xuân Diệu và của cả nên thi ca dân tộc. Ta cùng đọc lại:
Đã nghe rét mướt buồn trong gió.
Thông thường gió mang theo rét tới chứ rét thì không thể nào tách khỏi gió để luồn trong gió. Sự cảm nhận ở đây đã đạt độ tinh tế phi thường. Lối cảm nhận đó cho thấy điều này: mùa thu đã về, đang về ở ngay độ chớm thu. Xuân Diệu luôn có những vần thơ thu đầy ắp sự tinh tế thần kì:

Xem thêm bài viết hay:  Mẫu biên bản phục hồi cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ chi tiết nhất

Nuột nà sương ngọc quanh thềm đậu;
Năng nhỏ bâng khuâng chiều lỡ thời
Hư vô bóng khói trên đầu hạnh;
Cành biếc run run chân ý nhi.
(Thu)

Và đây là ko khí thu của Thơ duyên:

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh,
Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

Tuy là ko khí độ chớm thu nhưng Đây mùa thu tới ko cùng tâm trạng với Thơ duyên và chắc hẳn Thơ duyên ra đời tại khoảnh khắc thu sớm hơn thu của Đây mùa thu tới. Đương nhiên, Thơ duyên được đặt trên xúc cảm tương giao tương hợp nên mới có được cái nhìn rộn ràng, tha thiết, tươi trẻ hơn:

Chiều mộng hoà thơ trên nhánh duyên,
Cây me ríu rít cặp chim chuyền,
Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,
Thu tới – nơi nơi động tiếng huyền

Đây mùa thu tới thì được đặt trên xúc cảm của sự trống vắng, mất mát, chia li. Đâu còn cảnh “Mây biếc về đâu bay gấp gấp”. Thay vào đó là “Mây vẩn từng ko chim bay đi”. Giữa hai bài thơ có sự trở lại của một số hình ảnh. Nhưng chúng được đặt trong những tình huống thật không giống nhau. Nếu ở Thơ duyên, mây là “mây biếc” và chuyển động theo cách “bay gấp gấp”, thì mây ở Đây mùa thu tới là “mây vẩn từng ko”, mây đứng im hoặc quanh quẩn một chỗ nhưng mà thôi.
Cũng thế, nếu so sánh cánh cò ở Thơ duyên được dựng trong tư thế cánh phân vân”, hẳn chưa bay thì cánh chim trong Đây mùa thu tới đã
“bay đi”… Bằng cách đặt hai từ “đã” ở đầu hai câu thơ ở khổ thứ ba, Xuân Diệu khẳng định thu đã tới và đã ở lại đây rồi. Thu khiến cảnh vật quạnh quẽ. Thu xui lòng người nhung nhớ. Thu khiến người ta buồn. Thu níu giữ bước chân người để xui những chuyến đò vắng khách: “Đã vắng người sang những chuyến đò”. Thu của Đây mùa thu tới là thu liêu, trống vắng, mênh mang,… nhưng chưa hề bước sang địa hạt của cõi chết như tiếng lá khô rơi trong Tiếng thu (Lưu Trọng Lư).
Cây cối, hoa lá, trăng núi, phong vân và tới cả khí trời cũng đều góp mặt: (Khí trời u uất hận chia li). Nhưng tất cả làm nền để xuất hiện bóng vía con người. Đương nhiên là thiếu nữ (với Xuân Diệu kiên cố phải như thế) và phải là “thiếu nữ buồn” thì mới hợp với bầu ko khí thu đó:

Ít nhiều thiếu nữ buồn ko nói
Tựa cửa nhìn xa nghĩ ngợi gì.

Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh con người. Mở đầu là dáng liễu, kết thúc là dáng hình thiếu nữ. Liễu đứng quạnh quẽ như chịu tang. Thiếu nữ đứng (hẳn thế, vì tựa cửa nhưng mà), ko quạnh quẽ nhưng lại “buồn” và “ko nói”, suy cho cùng thì cũng đều quạnh quẽ. Hình ảnh đầu cuối của bài thơ rất tương ứng.
Mặt khác, hình ảnh thiếu nữ được mô tả vừa như là một khách thể của nỗi buồn thu, vừa như là chủ thể của nỗi buồn đó. Bởi cái nhìn xa xăm kết lại bức tranh thu đó gợi ta nhớ tới mọi cái nhìn cảnh vật ở trên. Như thế, rất có thể thi nhân nhìn cảnh vật qua đôi mắt u sầu, qua tâm trạng của chính cô thiếu nữ kia.
Toàn thể bài thơ được viết với sự thống nhất cao độ bởi sự liên ứng hình tượng và sự hạn định xúc cảm cũng như mô tả tuy ở đây, màu của mùa thu chỉ là “mơ phai” chứ chưa “vàng úa”; người qua sông “thưa thớt” (vắng) chứ chưa hết hẳn (ko); “hơn một loài hoa rụng” chứ ko phải tất cả đều rụng; trăng “ngơ ngẩn” chỉ là “thỉnh thoảng”… Tất cả, vẫn chưa hết một mùa thu. Tồn tại cả mùa thu dài phía trước nên dáng hình thiếu nữ “tựa cửa”, “buồn”, “nghĩ ngợi” sẽ mãi tồn tại trong lúc hoa tàn, khách vắng, gió lùa… để xót thương cho nỗi chia li khôn giải toả, để ngơ ngẩn trong nỗi buồn vô cớ vốn là thực chất tình thu.
Xuân Diệu sáng tác nhiều bài thơ về mùa thu. Cũng như thu của nhiều thi nhân khác, Xuân Diệu hoặc là đặc tả thu (như trong bài Đây mùa thu tới) hoặc chỉ mượn thu như là cái tứ, cái nền để nói chuyện khác (chẳng hạn thu trong bài Thơ duyên). Tựu chung lại, phải yêu thu, tha thiết với thu tới độ nồng nàn thì Xuân Diệu mới có thể để lại cho đời những áng thơ thu kiệt xuất. Thu trong thơ Xuân Diệu có nhiều
cung bậc. Nếu đây mùa thu tới là bài thơ mang mang buồn, buồn độ chớm thu, buồn từ cảnh vật con người tới đất trời, cả chút gió cũng bị giá rét xé tan đâu còn nguyên vẹn, một nỗi buồn của sự mất mát thì thu trong bài thơ Xuân của Chế Lan Viên làm thuở Điêu tàn là thu của niềm khát khao được lưu giữ mãi mãi:

Người nào đâu trở lại mùa thu trước.
Nhặt lấy cho tôi những lá vàng?
Với của hoa tươi, muôn cánh rã,
Về đây, đem chắn nẻo xuân sang!

Trong thơ Việt, rộng hơn là trong bầu ko khí nghệ thuật Việt, mùa thu là độc quyền của nhiều bộ môn nghệ thuật thời tiền chiến. Gần với thơ thời đoạn này là âm nhạc. Ta sẽ gặp thu trong nhiều nhạc phẩm nổi tiếng đương thời. Một Đặng Thế Phong héo hon theo những Giọt mưa thu:

Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi
Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng trôi
Nghe gió thoảng mơ hồ
Trong mưa thu
Người nào khóc người nào than hờ.

Một Văn Cao tài hoa cũng để cung đàn xót xa theo độ thu tàn, theo nỗi
Buồn tàn thu:

Người nào lướt đi ngoài sương gió .
Ko ngừng chân tới em bẽ bàng.

Phạm Mạnh Cương viết hẳn ca khúc ngợi ca thu, đúng hơn là hát ca về nỗi buồn thu:

Lạnh lùng sương rơi heo may
Buồn ngờ ngạc bóng chim bay
Mây tím giăng sầu đó đây
Ngày đi chiều mang sầu tới
Làn sương chiều thu lơi lả
Tiếng mưa rơi đều trên lối.

Dẫu là trong thơ hay trong nhạc và cả trong hội hoạ, thì thu của thời tiền chiến là thu buồn, thu của những mất mát, tiếc nuối, xót xa.
Nhưng thu nào nhưng mà chẳng vương buồn, người nào chả biết thu nào lại chẳng bâng khuâng xa xót? Lí Thương Ẩn xưa cũng gửi trọn tình bạn trong làn nước hồ thu của một đêm mưa Dạ vũ kí Bắc (Đêm mưa gửi thư cho người phương Bắc), ước ao được gặp lại chỉ để nói chuyện về cái đêm mưa thu đó.
Hàn Mặc Tử cũng làm thơ về mùa thu. Nhưng thu của Hàn Mặc Tử , là cuối thu, buồn thu. Ko phải là độ chớm thu, say thu, ngây ngất vì thu như Xuân Diệu, lúc cái oi bức của mùa hè dần nhường chỗ cho mát rượi của mùa thu. Vì lẽ đó, thu của Xuân Diệu buồn nhưng ko tới mức bị đát. Ngay cả lúc rặng liễu đứng chịu tang, quạnh quẽ rơi lệ cả nghìn hàng thì lệ và sự tang thương đó vẫn chỉ là chút mặc niệm thoáng để trả lại cho ko khí thu vẻ tinh khiết, đẹp diệu vợi của nó. Thu của Xuân Diệu là thu của một tâm hồn tràn đầy sức sống. Tâm hồn dễ dàng hoà nhập với đất trời thu ngay lúc thu vừa “khởi sự”, còn Hàn Mặc Tử, người nhưng mà cái chết đang kề cận, thì hẳn dễ đồng cảm với độ thu tàn. Đáng xem xét là các hình ảnh về thu trong thơ Xuân Diệu thì chẳng phải xa lạ, nét mới lạ ở Đây mùa thu tới chủ yếu là do “lạ hoá” cách đặt câu, sử dụng động từ, tính từ, cách tạo quan hệ cho hình tượng… Còn ở Hàn Mặc Tử, đây là những hình ảnh lạ, như tới từ cõi mộng, từ toàn cầu bên kia:

Lụa trời người nào dệt với người nào căng,
Người nào thả chim bay tới Quảng Hàn,
Và người nào gánh máu đi trên tuyết,
Mảnh áo da cừu ngắm nở nang.
(Cuối thu)

Hình như khổ thơ này đang mô tả bầu trời. Trên nền trời (được ví như tấm lụa) có chim bay, có cả hình người gánh máu đi trên tuyết, kinh khủng quá, gam màu chết chóc và u lạnh… Đây đích thị là thu của toàn cầu huyền ảo. Tâm trạng đó vẽ nốt cảnh thu quái dị:

Cây gì mảnh mai run cầm cập,
Điềm báo thu vàng gầy các xơ.
(Cuối thu)

Cũng là cây, cũng là màu vàng nhưng cây và màu đó khác xa với cây và màu của Xuân Diệu:

Trong vườn sắc đỏ rủa màu xanh
Những luồng run rẩy rung rinh lá
Đôi nhánh khô gầy sương mỏng manh.

Rõ ràng chính tâm trạng và cái tạng thi sĩ đã khiến Xuân Diệu và Hàn Mặc Tử có những cách nhìn và cảm thụ riêng về thu. Tuy nhiên, bài thơ thu của Xuân Diệu nổi tiếng hơn. Với Đây mùa thu tới, Xuân Diệu đã khảm trong lòng người đọc bao thế hệ bức tranh mùa thu qua rặng liễu, màu hoa, cành cây (trụi lá), mây, cánh chim, khí trời, thiếu nữ tựa cửa. Những hình ảnh này, mỗi lúc được nhắc tới đều gợi trong lòng người đọc về một quang cảnh thu, một nỗi buồn man mác hệt như tình thu trong vũ trụ .
Xuân Diệu đã đi trọn tuyến đường “lạ hoá” thu theo cách của ông. Dẫu có sử dụng ít nhiều thu ngữ của những người đi trước nhưng Xuân Diệu đã khoác cho chúng những sắc màu, những xúc cảm mới. Và, cái đích tới cuối cùng của “lạ hoá” lại chính là sự “quen hoá”. Biến cái quen thành lạ rồi lại khiến cái lạ đó thành quen đây chính là tuyến đường của tư duy thông minh nghệ thuật nhưng mà bao đời nay bất kì nghệ sĩ lớn nào cũng phải tuân theo.
Thu ngữ của Xuân Diệu là liễu chịu tang, cây cối và vạn vật khoác áo mơ phai, là sắc màu rủa (hoặc rữa) nhau, là giá rét luồn trong gió, là nỗi buồn vô cớ, là hình dáng thiếu nữ tựa cửa nhìn xa xăm… Xuân Diệu đã làm cho thu hiện lên thật đặm đà, da diết. Thu của cõi trời riêng.

———————–HẾT————————–

Ngoài Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ, để học tốt Ngữ Văn 12 hơn các em cần tìm hiểu thêm các bài viết khác như Soạn bài Tây Tiến cũng như nằm trong phần soạn bài SGK Ngữ Văn 12

Ngoài ra, Soạn bài Đọc thêm: Non sông là một bài học quan trọng trong chương trình Ngữ Văn 12 nhưng mà các em cần phải đặc thù lưu tâm.

Trong chương trình học Ngữ Văn 12 phần Cảm nhận về Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ là một nội dung quan trọng các em cần chú ý sẵn sàng trước.

https://thuthuat.taimienphi.vn/soan-bai-nghi-luan-ve-mot-bai-tho-doan-tho-38495n

Xem thêm nhiều bài viết hay về Hỏi Đáp Văn Học

Bạn thấy bài viết Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu  ko hãy comment góp ý thêm về Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ bên dưới để bangtuanhoan.edu.vn có thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho độc giả nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website bangtuanhoan.edu.vn

Phân mục: Văn học
#Soạn #bài #Nghị #luận #về #một #bài #thơ #đoạn #thơ

Xem thêm chi tiết về Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ ở đây:

Bạn thấy bài viết Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ có giải quyết đươc vấn đề bạn tìm hiểu không?, nếu  không hãy comment góp ý thêm về Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ bên dưới để bangtuanhoan.edu.vn có thể chỉnh sửa & cải thiện nội dung tốt hơn cho độc giả nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website bangtuanhoan.edu.vn

Nhớ để nguồn: Soạn bài Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ tại bangtuanhoan.edu.vn

Chuyên mục: Kiến thức chung

Viết một bình luận